FATİH KAHYA / HAYATIMIZ SİGORTALI
İlk yerli sigorta şirketimiz olarak kabul edilen (ancak sadece şirketin ve hizmet ettiği topluluğun adı Osmanlı olan) Osmanlı Umum Sigorta Şirketi; Düyun-ı Umumiye, Tütün Rejisi ve Osmanlı Bankası tarafından 1893’te kuruldu. Osmanlı Bankası ve Tütün Rejisi’nin şubeleri, Osmanlı Umum Sigorta Şirketi’nin acenteliklerini üstlendi. Hâl böyle olunca Osmanlı Umum Sigorta Şirketi, faaliyetlerini daha kolay gerçekleştirme ve diğer şirketlerle rekabette bir adım önde olma fırsatını yakaladı. 1892’de Osmanlı Umum Sigorta Şirketi’nin kuruluşundan bir süre sonra İngiliz şirketleri indirime gitti. Bu indirim, bazı hallerde yüzde 50’ye varan iş artışları sağladıysa da asıl amaç olan ikincil bazı şirketleri piyasadan çıkarmaya ve piyasadaki İngiliz şirketlerine monopol gücü vermeye yetmedi. Diğer şirketler, buna indirimle cevap verdiklerinden bütün yabancı şirketler, piyasa paylarını korumaya devam etti. İngiliz şirketlerinin İstanbul temsilciliklerinin genel merkezleriyle görüşmeleri sonucu istedikleri prim oranını belirleme yetkisi almış olmaları, İngiliz şirketlerine önemli bir avantaj sağlamış ve yabancılar arasında şaşkınlık yaratmıştı. Çünkü piyasada hiçbir yabancı şirket, birinci sınıf İngiliz şirketlerinin sahip olduğu prestije sahip değildi. Ortak tarife uygulamasının feshiyle oluşan rekabet ortamından, piyasanın önemli şirketleri zarar gördü. İstanbul’da bulunan sigorta şirketlerinin her konuda ortak hareket etme fikrinin oluşup güçlenmesinde, tarife savaşına son verme, müşterilerin şirketlere güvenini arttırma ve önemli bir rakip olan Osmanlı Umum Sigorta Şirketi’yle rekabet edebilme düşünceleri etkili oldu.
44 şirket bir araya geldi
İngiliz şirketleri öncülüğünde 1898’de 44 şirketin temsilcisi bir birlik etrafında örgütlenmek, yangın sigortasında ülke genelinde ortak bir prim tarifesi hazırlamak üzere bir araya geldi. Bu şirketler, 12 Temmuz 1900’de bir toplantı gerçekleştirdi. Bu toplantıda; İstanbul’da faaliyet gösteren ‘Yangın Sigorta Şirketleri Sendikası’ adı altında bir birlik kurma, 1 Ağustos 1900’den itibaren ortak bir yangın tarifesi uygulama, şirketlerin faaliyetlerini denetleyecek sürekli bir denetim mekanizması oluşturma kararları alındı. Sendika üyesi şirketler; yangınlara en kısa sürede müdahale etmek, kurtarma işlerine yardım etmek, yangının nedeni hakkında soruşturma yapmak gibi işler için aralarında ekipler oluşturdu ve masraflarını üstlendi. İtfaiye teşkilatının iyileştirilmesi için bir komisyon kurulması sağlandı. Komisyonda, İstanbul itfaiye şefi, Harbiye Nezâreti ve Şehremaneti temsilcileri bulunuyordu. Komisyon, hükümete yangın anında itfaiyecileri ve tulumbacıları taşımak üzere Şirket-i Hayriye’nin sürekli olarak harekete hazır bir vapur bulundurulmasını kabul ettirdi. Londra’daki The Fire Offices Committee ve Paris’teki Syndicat Ottoman de Paris, sendikaya üye olmayan şirketlerle mücadele konusunda talimatlarıyla İstanbul’daki sendikaya yol gösteriyordu.
Yangında ortak tarife
Sendikanın girişimleriyle önce 1 Kasım 1900’de, sonra da 19 Nisan 1901’de ortak bir tarife yürürlüğe konuldu. Yeni tarifenin, primleri uygun oranlarda tutmada ve kasıtlı yangınları azaltmada olumlu etkileri görüldü. Sendika, mesleğin ciddiyetine yakışmayan hareketleri, sigorta maliyetini yükselten uygulamaları, sigortalıya iskonto yapmak için girişilen yıkıcı rekabeti engelleyici tedbirler de aldı. Üye olmayan şirketler, makul olmayan fiyat uygulayarak rekabete devam ettiğinden bu oluşum, tarifeyi ve diğer önlemleri uygulama konusunda başarılı olamadı, piyasayı bütünleştirme çabaları sonuçsuz kaldı. Osmanlı sigorta piyasası, ancak Birinci Dünya Savaşı yıllarındaki kanunî düzenlemelerle bir derece bütünlüğe kavuştu. Zamanla sendikaya üye olan şirketlerin sayısı arttı. 1900’de İstanbul’da kurulan sendikanın üye sayısı 1909’da 49, 1912’de 54’e yükseldi. Sendika, 1916’da 81 üyeyle ‘Türkiye’de Çalışan Sigorta Şirketleri Cemiyeti’ adını aldı.
Not: Bu yazımızda daha çok sigorta şirketlerinin ortak hareket etme ve sendikalaşma sürecini ele aldık.
Bir sonraki yazımızda sendikaya üye olan şirketler ve Türkiye’de tatbik edilen ilk yangın tarifesine yer vereceğiz.
