Türkiye’de Tamamlayıcı Emeklilik Sistemi’nin (TES) hayata geçmesi için SEDDK’nın çalışmaları sürüyor. 2025’in son çeyreğinde hayata geçmesi beklenen ‘işveren katkılı TES’ ile özel emeklilik tabana yayılacak; katılımcı sayısı katlanacak, yıllık 200-250 milyar TL düzeyinde ilave bir katkı payı sisteme girecek.
ALP SÜER/SİGORTAMEDYA ÖZEL
Bireysel Emeklilik Sistemi (BES) ile yaptığımız haberlere, “Sistemde istikrarlı büyüme sürüyor” diye başlayıp, katımcı sayısı ve sistemdeki toplam fon büyüklüğünü hatırlatmak adet haline geldi. Adeta, tıkır tıkır işleyen sistemde 2024’te de hızlı büyüme sürüyor. Emeklilik Gözetim Merkezi’nin (EGM) yayımladığı verilere göre, 31 Ağustos itibarıyla gönüllü BES’te katılımcı sayısı 9 milyon 260 bin 568 kişiye ulaşırken, devlet katkısı dahil fon tutarı da 1 trilyon TL’yi aştı. Geçmiş yıllardan farklı olarak gönüllü BES bu yıl, 2014 yılındaki (2013’ten sonraki 2’inci en fazla katılımcı sayısındaki artışa ulaşılan yıl) katılımcı sayısındaki artışı yakaladı. 2013 yılında, yani devlet katkısının başladığı yılda ulaşılan rekor katılımcı artışını yakalamak bile artık hayal olmaktan çıktı! Gönüllü BES’te büyümenin sürmesi ile birlikte topyekün olarak özel emeklilik, asıl Tamamlayıcı Emeklilik Sistemi (TES) ile birlikte çıta atlayacak. Sigortacılık ve Özel Emeklilik Düzenleme ve Denetleme Kurumu’nun (SEDDK) üzerinde çalıştığı işveren katkılı sistemin hayata geçmesi ile birlikte, adeta devrim yaşanacak. Özel emeklilik tabana yayılacak; katılımcı sayısı katlanacak; yıllık 200-250 milyar TL düzeyinde ilave bir katkı payı sisteme girecek.
Model üzerinde çalışılıyor
SEDDK, 2025-2027 dönemini kapsayan Orta Vadeli Programda da yer alan TES’i hayata geçirmek için düğmeye bastı. Kurumun öncelikle ‘model’ üzerinde çalışmaları tüm hızı ile sürüyor. Söz konusu modelde asgari katkı payı, işveren katkı payı, devlet katkısı oranı vb. hususlar detaylı olarak yer alacak. Modelin belirlenmesi için TES konusunda Güney Kore, Yeni Zelanda, Polonya vb. başarılı ülke örnekleri de detaylı şekilde inceleniyor. Ortaya konan model için Türkiye Sigorta Birliği (TSB) ve emeklilik şirketlerinin görüş ve geri bildirimleri alınacak. SEDDK, modele nihai hali verdikten sonra sıra yasal düzenlemeye gelecek. TES ile ilgili yasa çıktıktan sonra uygulamaya geçmesi için belli bir süre de tanınacak. Bu nedenle sistemin başlamasının en iyimser tahminle 2025 yılı son çeyreğini belki de 2026’yı bulabileceği kaydediliyor.
2’nci basamak gerçek anlamda başlayacak
TES ile birlikte 3 basamaklı emeklilik sisteminin 2’nci basamağı olan işveren katkılı, zorunlu emeklilik sistemi, gerçek anlamda devreye girecek. (İlk basamak Sosyal Güvenlik Sistemi, 3’üncü basamak ise gönüllü Bireysel Emeklilik Sistemi). Türkiye’de 2017 yılında başlayan Otomatik Katılım Sistemi de (OKS) aslında 2’nci basamak emeklilik sistemi. Bununla birlikte girişin zorunlu olsa bile çıkışların serbest olduğunu, işveren katkısının olmadığını, sistemin de bu nedenle beklentileri yeterinde karşılamadığını hatırlatalım.
OKS’de hayat, sağlık sigortası yapıldığını sananlar oldu!
EGM’nin 31 Ağustos tarihli verilerine göre, OKS’de yaklaşık 7.5 milyon çalışan birikim yapmaya devam ediyor. Sistemde, çalışanların fon tutarı da 70,9 milyar TL’ye ulaşmış durumda. OKS uygulaması ilk başladığı dönemde sahada edindiğim izlenimleri paylaşacak olursam, pek çok çalışan (kurumsal şirketlerde çalışanlar da dahil) Bireysel Emeklilik Sistemi hakkında yeterince bilgili değildi. Çalıştıkları şirketlerin insan kaynakları (İK) departmanları tarafından da iyi bilgilendirilmemişlerdi. Hâttâ kendilerine hayat ya da sağlık sigortası yapıldığını sananlar oldu! Bu çalışanların önemli bir kısmı (çıkış da serbest olduğu için) daha yolun başında OKS’den ayrıldılar. Bu nedenle, işveren katkısı, devlet katkısı ve sistemden çıkışın zorlaştırılması yanında iyi bir iletişim stratejisi ile TES’in çalışanlara çok iyi anlatılması gerekiyor. Bu konuda emeklilik şirketleri yanında İK departmanlarına da büyük görev düşüyor.
İşveren katkısı yüzde 3 olmalı
TES’te ise işveren katkısı (sistemin başarılı olması için en önemli kriter) olacak. Ancak işveren katkısının ne kadar olacağı tam olarak netleşmedi. Sektörde belirli bir asgari katkı ile başlanacağı, ileri yıllarda bu oranın artırılacağı dile getiriliyor. AXA Türkiye Yönetim Kurulu ve Denetim Komitesi Üyesi, İcra Kurulu Danışmanı Olgun Küntay, dünya uygulamaları baz alındığında brüt ücretin yüzde3’ü düzeyinde bir işveren katkısının makul olduğunu söylüyor. Bununla birlikte, işverenleri de gözeterek bu katkının belli bir limite kadar verilmesi ve daha düşük bir oran ile başlayıp, zaman içinde yüzde 3 düzeyine yükseltilmesi gibi yaklaşımların da benimsenebileceğini vurgulayan Küntay, “Yine işverenleri korumak adına üzerlerindeki bazı mali yükümlülüklerin azaltılması söz konusu olabilir” diyor. İşveren katkısı dışında, OKS’den farklı olarak çıkışların zorlaştırılacağı ve çalışanların belli bir süre belki de SGK’dan emeklilik hakkını elde edene kadar TES’de kalıp, birikim yapmaya devam etmesinin şart koşulacağı kaydediliyor.
Kıdem tazminatı konusu TES dışında tutulacak
Türkiye’de Tamamlayıcı Emeklilik Sistemi (TES) ile ilgili çalışmalar ilk başladığında çalışanların kıdem tazminatları karşılıklarının, özel emeklilik sisteminde değerlendirilmesi gündeme gelmişti. Bununla birlikte söz konusu yaklaşımın hem çalışanlar hem de işverenler nezdinde yeterince destek bulamaması, sendika ve işverenlerin itirazları nedeni ile gelinen noktada, kıdem tazminatı konusu, TES düzenlemelerinin dışında yer alıyor.
TES’İN BAŞARILI OLMASI İÇİN 5 KRİTER NE?
- İşveren katkısı olmalı.
- Devlet katkısı olmalı.
- Çalışanların sistemden çıkışı zorlaştırılmalı.
- Çalışanların tasarruf etme gücü artırılmalı.
- Güçlü bir ‘iletişim’ stratejisi uygulanmalı.
OKS’de FON TUTARI 70 MİLYAR TL’Yİ AŞTI
Çalışan sayısı: 7.488.482 kişi
Çalışanların Fon Tutarı: 70.943,0 milyon TL
Devlet Katkısı Fon Tutarı: 4.630,2 milyon TL
İşveren Sayısı: 250.194 adet
Kaynak: EGM, 31.08.2024.
GÖNÜLLÜ BES’TE KATILIMCI SAYISI 9,5 MİLYONA YAKLAŞTI
Tarih Katılımcı sayısı Fon tutarı* (bin TL)
31.12.2019 6.871.131 101.883.905,3
31.12.2020 6.900.579 137.091.395,2
31.12.2021 7.092.020 205.573.469.7
31.12.2022 7.801.305 351.406.489,6
31.12.2023 8.676.045 625.517.803,7
31.08.2024 9.260.568 890.147.194.9
*Devlet katkısı hariç.
Kaynak: EGM.
TES ile birlikte BES tabana yayılacak
Tamamlayıcı Emeklilik Sistemi (TES) ile birlikte Bireysel Emeklilik Sistemi’nin (BES) büyüme potansiyelinin daha da artması, tabana yayılması ve sürdürülebilir bir büyüme sağlamasının beklendiğini belirten AgeSA Hayat ve Emeklilik Genel Müdürü Fırat Kuruca, şu değerlendirmelerde bulunuyor: “Bunun için hem kamu hem özel sektör, hepimize sorumluluk düşüyor. Öncelikle TES’in, işverene ve çalışana katkısının anlatılması için tüm paydaşların dâhil olduğu bir çalışmaya ihtiyaç var. Bu çalışmaları etkin bir şekilde yapmamız halinde potansiyel olarak TES’in ilk yılının sonunda 20-25 milyon arası bir katılımcının sisteme girmesini bekliyoruz. 20 milyon çalışan için minimum ücret olarak asgari ücreti baz aldığımızda ve asgari ücretin yüzde 5 kadar aylık katkı yapılacağını düşündüğümüzde, yıllık katkı payının 240 milyar TL civarlarında olabileceğini tahmin ediyoruz.”
TES’in başarılı olabilmesi için güçlü bir iletişim stratejisi şart
AXA Türkiye Yönetim Kurulu ve Denetim Komitesi Üyesi, İcra Kurulu Danışmanı Olgun Küntay, Tamamlayıcı Emeklilik Sistemi’nin (TES) ülkemizde başarılı olabilmesi için şu önerilerde bulunuyor: “Başarılı modellerin ortak makro özelliklerine bakıldığında; sisteme zorunlu giriş, şarta bağlı çıkış, işveren katkısı ve etkin iletişim öne çıkan noktalar olarak dikkat çekmektedir. Ülkemizde beklenen düzenlemenin bu makro özellikleri taşıyacağı düşünülüyor. Yani, sisteme dâhil olmak zorunlu olacak, sistemde belli bir süre geçirmeden ve belli bir yaşa ulaşmadan veya SGK emeklilik hakkını kazanmadan ayrılmak mümkün olmayacak. Bununla beraber sistemin başarısını etkileyecek ve üzerinde detaylı çalışmalar yapılması gereken başka pek çok alan da bulunuyor. Bunlardan ilk akla gelenler arasında; kapsanacak kesimler, emeklilik şirketi seçiminin nasıl olacağı, emeklilik kriterleri, emeklilikte seçeneklerin ne olacağı, fon yapıları ve kısıtlamaları ve sistemdeki taraflar arasında kurulması gereken operasyonel modelin işletim kolaylığı gibi başlıklar sayılabilir. Yine çok önemli bir konu olarak toplumsal kabullenmenin sağlanması açısından güçlü bir halkla ilişkiler ve iletişim stratejisi uygulanmasına da ihtiyaç duyulacak.”
TES ile Türkiye’nin emeklilik için yaptığı tasarruf, 3 katına çıkacak
BNP Paribas Cardif Türkiye Banka Sigortacılığı ve Acente Sigortacılığı Genel Müdür Yardımcısı Gökhan Sertsöz, 2’nci emeklilik şansı tanıyan Tamamlayıcı Emeklilik Sistemi’nin (TES) çalışanlara katkısının büyük olacağını ifade ediyor. Şu anda ülkemizde 26 milyon aktif sigortalı çalışanın bulunduğunu hatırlatan Sertsöz, şu değerlendirmelerde bulunuyor: “Sigortalı çalışanların, 19 milyonu 4A kapsamında yer alıyor. TES hayata geçtiğinde, yıllık bazda 200 milyar TL katkının yatırıma dönmesini bekliyoruz. Bu tutar, mevcutta sisteme yönlendirilen tutarın 2 katına tekabül ediyor. Bir başka deyişle TES potansiyel olarak, Türkiye’nin emeklilik için yaptığı tasarruf tutarını 3 katına çıkartacak. Özetle; tüm bu süreçlerin sonunda başarı ile kurulacak TES’in hem bireylerin emeklilik tasarrufları için hem de ülkemizin makroekonomik dengeleri bakımından çok önemli bir transformasyon sağlayacağını söyleyebiliriz.”
