Çalışan sayısının 2.6 milyona ulaştığı otomatik katılımda, emeklilik fonları önümüzdeki dönemde girişim sermayesi ve gayrimenkul yatırım fonu katılma payları ile Varlık Fonu’na da yatırım yapabilecek. Yatırım alternatiflerinin çoğalması, çalışanların getirilerini de olumlu etkileyecek.
ALP SÜER | HAYATIMIZ SİGORTALI
Türk toplumu, yılbaşında yeni bir uygulamayla tanıştı. Özellikle, çalışan bireyleri yakından ilgilendiren bu uygulamanın adı: Bireysel Emeklilik Sistemi’ne (BES) otomatik katılım. 45 yaşının altında, kamu ya da özel sektörde çalışan ve Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) şemsiyesi altındaki bireylerin çalıştıkları işyerleri aracılığıyla otomatik olarak BES’e dahil edilmesine olanak sağlayan otomatik katılımın başlamasının üzerinden yedi ay geçti. 1 Temmuz’dan itibaren 100-250 çalışana sahip işletmelerin de katılmaya başladığı sistemde, belli bir katılımcı sayısına ulaşılmasına karşın, sistemle ilgili tartışmalar da sürüyor. Başbakan Yardımcısı Mehmet Şimşek, geçenlerde yaptığı bir açıklamada otomatik katılımda emeklilik şirketlerinin yeterince çaba göstermediklerini söylerken, sektör temsilcileri de sistemde gelinen noktanın başarılı olduğunu vurguladı. Biz de Hayatımız Sigortalı dergisi olarak, otomatik katılımda gelinen noktayı ve yeni gelişmeleri anlatmak istedik. Öncelikle şunu söyleyebiliriz ki otomatik katılımda, yatırım fırsatları arttı; emeklilik fonları ‘girişim sermayesi yatırım fonu katılma payları’ ve ‘gayrimenkul yatırım fonu katılma payları’ ile Varlık Fonu’na da yatırım yapabilecek. Yatırım alternatiflerinin çoğalması, çalışanların getirilerini de olumlu etkileyecek.
Emeklilik şirketleri otomatik katılım ve BES’te ne istiyor?
▼ İleride işveren katılımı da zorunlu olsun.
▼ Sistemden çıkış zorlaştırılsın.
▼ Cayma süresi iki ay değil, altı ay gibi daha uzun bir süre olsun.
▼ Cayıp da sistemden çıkan, dilerse kısa sürede sisteme girsin.
▼ 18 yaş altı bireyler de BES’e dahil olsun.
Otomatik katılımda çalışanlar faizsiz fonları çok sevdi
Otomatik katılımda altı buçuk aylık dönemde sisteme dahil olanların yaklaşık yüzde 60’ı faizsiz, yüzde 40’ı ise faizli fonları tercih etti. Kamu çalışanlarında faizsiz fonları tercih etme oranı ise yaklaşık yüzde 80’e kadar çıkıyor. Bu oran, özel sektör çalışanlarında biraz daha düşük; yüzde 50 civarında bulunuyor. Emeklilik şirketlerinin sundukları faizsiz fon sayısındaki artış ve söz konusu fonların diğer fonlara yakın getirileri, faizsiz fonların tercih edilmesinde etkili. Emeklilik şirketleri yöneticileri, faize duyarlı kesim yanında faize duyarlı olmayan çalışanların bile ilgili fonları tercih ettiklerini kaydediyor.
2.5 milyonu aşan çalışan yabana atılmamalı
Emeklilik Gözetim Merkezi’nin (EGM), 14 Temmuz tarihli verilerine göre otomatik katılımda, toplam çalışan sayısı 2 milyon 575 bin 585 kişiye (sistemde kalıp, tasarrufa devam edenler) ulaştı. Gönüllü BES’te ise katılımcı sayısı ise 6 milyon 814 bin 83 kişi.
Küçük bir kıyaslama yaptığımızda, gönüllü BES’in yaklaşık 14 yılda ulaştığı katılımcı sayısının yaklaşık yüzde 38’i kadar katılımcı sayısına otomatik katılımda, sadece altı buçuk ay gibi çok kısa bir sürede ulaşılmış.
İşveren katılımının zorunlu olmadığı ve çıkışın kolay olduğu bir sistemde ulaşılan 2.5 milyonu aşkın çalışan sayısını yabana atmamak gerekiyor.
Anadolu Hayat Emeklilik Genel Müdürü Uğur Erkan:
Kazanılan katılımcı sayısı çok önemli
Otomatik katılımla ilgili olarak emeklilik şirketlerine yönelik eleştirilere karşın gerek Türkiye Sigorta Birliği, gerekse emeklilik şirketleri olarak sistemi tanıtmaya yönelik büyük gayret sarf ettiklerini belirten Erkan, “Ancak, süre çok sınırlıydı. Cayma oranının yüzde 50’den fazla olmasına karşın, sistemde mevcut 2 milyon 600 bin yeni katılımcı sayısının da çok önemli olduğunu düşünüyorum” diyor.
Bireylerin, otomatik katılım ve BES’le ilgili yeterince bilgilendirilmesinin de önemini vurgulayan Erkan, cayma hakkını kullanıp sistemden ayrılanların yeniden sisteme dönmek istemeleri halinde 2019’u beklemeden dönmelerinin kolaylaştırılması ve 18 yaşın altındaki bireylerin de BES’e dahil edilmesi ile ilgili düzenlemenin yapılması gerekli olduğunu söylüyor.
Bardağın boş tarafından baktığımızda ise cayma (çıkış) oranının yüksekliği, kamuoyunda en çok tartışılan konu. Söz konusu oran memurlarda (1 Nisan’dan itibaren katılan) yüzde 50’nin altında, buna karşın özel sektör çalışanlarında ise yüzde 60’ın üzerinde; ortalamada ise yüzde 58 düzeyinde bulunuyor. Yılbaşında görüşlerine başvurduğumuz sektör yetkilileri, genelde yüzde 40-50 gibi bir oran bekliyorlardı. Yani, gerçekleşme biraz beklentilerin üzerinde.
Burada bir parantez açıp, küçük bir hatırlatma yaparsak, işveren katılımının zorunlu olmaması ve sistemden çıkışların kolay olması da oranın yüksekliğinde etkili. Bunlarla birlikte, sohbet etme fırsatını bulduğum ve sisteme giriş yapan çalışanların bir kısmının da otomatik katılım konusunda bilgili olduğunu söylemek zor. Otomatik katılıma dahil olan bazı çalışanlar, maaşlarından yapılan kesintiyi devlete vergi ödemek gibi algılıyor. Sistemin kendilerine olan yararı (katkı paylarının ayrı bir hesapta izlenmesi, yüzde 25 devlet katkısı ile birikimlerin artması, emeklilikte toplu para ya da her ay düzenli gelir) hakkında yeterince bilgi sahibi değil. Ayrıca, sistemden çıkan yaklaşık 3.5 milyon çalışanın yüzde 25’inin de daha önce BES sözleşmesi bulunuyor.
AvivaSA Emeklilik ve Hayat CEO’su Fırat Kuruca:
Sistem, Türkiye için büyük bir fırsat
Ülke olarak, tasarruf oranımız ve emeklilik birikimlerimizin çok düşük olduğunu belirten AvivaSA CEO’su Fırat Kuruca, bu nedenle BES’te otomatik katılım uygulamasının, Türkiye için büyük bir fırsat olduğunu söylüyor.
Çıkış oranları konusunda bardağın dolu tarafına bakmaktan yana olduğunu ifade eden Kuruca, “Söz konusu oranı, ‘çıkış’ ya da ‘cayma’ oranı değil; “sistemde kalma oranı” olarak tanımlıyor ve o orana bakıyorum. 3-5 ay gibi kısa bir sürede hayata geçirdiğimiz bir sistemde, aşağı yukarı yüzde 50 oranında çalışanın sistemde kaldığını görüyoruz; bu da başarılı bir sonuç. İlerleyen dönemlerde sistemi iyileştirmek adına düzenlemeler yapılacaktır. Örneğin, uygulamaya işveren katkısı getirilmesi değerlendirilebilir” diyor.
Yatırım yelpazesi genişledi
Otomatik katılımla ilgili olarak, önemli gelişmeler de söz konusu. Biraz da bunlardan bahsedersek, öncelikle otomatik katılımda emeklilik fonlarının yatırım yelpazesi alabildiğince genişledi. Fonlar, bundan böyle, ‘girişim sermayesi katılma payları’ ve ‘gayrimenkul yatırım fonu katılma payları’ ile ‘Varlık Fonu’na da yatırım yapabilecek. Hazine Müsteşarlığı’nın, 20 Haziran 2017 tarihli Sektör Duyurusu’nda da (2017/2) yer alan bilgilere göre, çalışanın birikimi, tercihine göre iki aylık cayma süresi boyunca faiz içeren veya faiz içermeyen ‘başlangıç fonu’nda yatırıma yönlendirilecek. Cayma hakkını kullanmayan ve herhangi bir fon tercihinde bulunmayan çalışanların birikimi, cayma süresini takip eden 10 ay, başlangıç fonunda değerlendirilmeye devam edilecek. Bir yılın sonunda herhangi bir fon tercihinde bulunmayan çalışanların birikimleri ise başlangıçtaki fon tercihlerine göre ‘standart fon’da yatırıma yönlendirilecek.
Standart fon portföyünün de asgari yüzde 50’si Hazine tarafından ihraç edilen TL cinsi borçlanma araçlarında, gelir ortaklığı senetlerinde veya kira sertifikalarında; asgari yüzde 10’u ise girişim sermayesi yatırım fonu katılma payları, gayrimenkul yatırım fonu katılma paylarında, Türkiye Varlık Fonu’nda veya altyapı projelerinde yatırım amacıyla kurulmuş şirketlerin ihraç ettiği sermaye piyasası araçlarında ve diğer sermaye piyasası araçlarında yatırıma yönlendirilecek. Standart fonda, en az yüzde 1 oranında girişim sermayesi yatırım fonu katılma paylarına yatırımı yapılması zorunluluğu var. Bunun da 1 Ocak 2019 tarihine kadar yerine getirilmesi isteniyor. Emeklilik şirketleri yöneticileri, Varlık Fonu’na yatırım için Fon’un borçlanma araçları ya da kuracağı fonların katılma paylarını ihraç etmesinin gerekli olduğunu söylüyor.
Şirketler en az üç portföy yönetim şirketiyle çalışacak
Emeklilik şirketleriyle portföy yönetim şirketleri (emeklilik şirketlerinin fonlarını yöneten) arasındaki ilişkileri düzenleyen ‘Yüzde 30 Kuralı’nda da değişikliğe gidildi; ‘yüzde 30, yüzde 40’ oldu. Buna göre, “Bir emeklilik şirketine ait emeklilik yatırım fonu portföyünün, yüzde 40’ndan fazlası aynı portföy yönetim şirketi tarafından yönetilemeyecek.” Kuralın uygulanmasında, otomatik katılım ve BES fonları toplu olarak değerlendirilecek. Emeklilik şirketlerinin en az üç portföy yönetim şirketiyle çalışacak olmasının sektördeki rekabeti artırarak, katılımcıların getirilerini de olumlu etkilemesi bekleniyor. Daha önce otomatik katılımda temmuz ayında başlayacağı belirtilen uygulama, 2018 yılı başında diğer BES fonları da dahil tüm emeklilik fonlarıyla birlikte başlayacak.
Katılım Emeklilik Genel Müdürü Ayhan Sincek:
Otomatik katılıma çalışan ilgisi artıyor
Otomatik katılıma çalışanların ilgisinin arttığını belirten Katılım Emeklilik Genel Müdürü Ayhan Sincek, şunları söylüyor: “Otomatik katılıma yönelik çalışanların ilgisi son dönemde, yılın ilk aylarına göre daha iyi. Sistem çok şeffaf. Çalışanlar da artık otomatik katılım konusunda daha bilgili. Çalışanlar, ayrıca sistemdeki faizsiz fonlara da yoğun ilgi gösteriyor. Faizsiz fonlar, getiri itibarıyla piyasadaki diğer yatırım araçlarıma yakın bir performans sergiliyor. Sisteme, 1 Temmuz’dan itibaren de 100-250 çalışana sahip işletmeler de dahil olmaya başladı. Söz konusu işletme çalışanlarının ne kadarının sistemde kalacağı ise ağustos sonunda netleşecek.”
KT Portföy Genel Müdürü Tayfun Özkan:
Emeklilik fonlarının yatırım alternatifi çoğaldı
Yeni düzenlemeyle emeklilik otomatik katılımda emeklilik fonlarının yatırım alternatifinin çoğaldığını belirten KT Portföy Genel Müdürü Tayfun Özkan,’başlangıç fonları’nda, faizsiz emeklilik yatırım fonları için asgarî yüzde 60’lık dilimde TL katılma hesabının yanı sıra, en fazla 184 gün vadeli ‘banka kira sertifikaları’na da yatırım yapmanın mümkün hale geldiğini söylüyor. Varlık Fonu’na yatırımın da iki şekilde olabileceğini belirten Özkan, “Emeklilik fonları, Varlık Fonu’nun portföyünde bulunan varlıklara istinaden ihraç edeceği borçlanma araçlarını satın alabilir. İkinci olarak da standart fon, Varlık Fonu’nun kuracağı yatırım fonunun katılma paylarına yatırım yapabilir” diye konuşuyor.
Rakamlarla otomatik katılım
▼ Çalışan sayısı: 2.575.585
▼ Fon tutarı: 680.541.556 TL
▼ Katkı payı tutarı: 672.183.772 TL
▼ Sertifika sayısı: 2.601.212
Kaynak: EGM, 14.07.2017 itibarıyla
Risk Profil Anketi de yapılacak
Başlangıç fonu veya standart fondan ayrılmak isteyen çalışanlara da ‘Risk Profil Anketi’ sunulacak. Anket sonucunda, faiz içeren yatırım stratejisini tercih eden çalışanlara, dört farklı risk kategorisindeki faiz içeren değişken fonlar yanında atak/dinamik/büyüme ve agresif risk kategorilerinde iki adet faiz içermeyen değişken fon seçeneği de sunulacak. Çalışanların birikimlerinden sadece yüzde 0.85 fon işletim gideri kesintisi yapılacak. Bunun dışında başka hiçbir kesinti yapılmayacak.
