Ekol Ekspertiz tarafından yayınlanan ‘Risk Değerlendirme Bülteni’nin ikinci sayısında “Müşterek avarya risk ve hasar değerlendirmeleri” konu ediliyor. Gemi sahiplerini yakından ilgilendiren bülten, “Avarya Nedir?” sorusuyla başlıyor.
Kelime anlamı: Deniz ticaretinde gemiye ya da yüke gelen zarar. Bu zarardan gemi ve yük sahiplerine veya onların sigortacılarına düşen pay.
Müşterek ve hususi olmak üzere 2 farklı avarya söz konusudur.
6102 Türk Ticaret Kanunun 5.kitabı, Beşinci Kısım (Deniz Kazaları), Birinci Bölüm’de Müşterek Avarya açıklanmıştır. (Hususi avarya için özel bir başlık açılmamıştır.)
A) Genel hükümler
I- Tanım MADDE 1272-
(1) Ortak bir deniz sergüzeştine atılmış olan gemiyi, yükü, diğer eşyayı ve navlunu birlikte tehdit eden bir tehlikeden onları korumak amacıyla ve makul bir hareket tarzı oluşturacak şekilde; bile bile olağanüstü bir fedakârlık yapılması veya olağanüstü bir gidere katlanılması hâlinde; “müşterek avarya hareketi” var sayılır ve bu hareketin doğrudan doğruya sonucu olan zarar ve giderler müşterek avarya olarak kabul edilir.
(2) Müşterek avaryadan sayılacak bir giderin yapılmaması için göze alınan her fazla gider de, başka ilgililer bu fazla giderlerden faydalansalar bile; önlenmiş olan giderin tutarına kadar, müşterek avarya garamesine girer.
(3) Müşterek avarya garamesine giren zarar ve giderler gemi, yük, navlun ve diğer eşya arasında bu Bölüm hükümlerine göre paylaşılır.
II- Uygulanacak kurallar
MADDE 1273
(1) Taraflarca başka bir husus kararlaştırılmamış olduğu takdirde, müşterek avarya garamesi, Milletlerarası Denizcilik Komitesi tarafından hazırlanarak; bu madde hükmüne göre Türkçe’ye çevrilip yayımlanmış olan en son tarihli York-Anvers Kurallarına tabidir.
(2) York-Anvers Kurallarının çevirisi, Sigortacılık Genel Müdürlüğü ile Denizcilik Müsteşarlığı tarafından kurulacak bir ihtisas komitesince hazırlanır; ve çevrilen orijinal metin ile birlikte Resmî Gazetede yayımlanarak ilan edilir. Milletlerarası Denizcilik Komitesi tarafından, York – Anvers Kurallarında yapılacak değişiklikler de aynı yöntemle Türkçe’ye çevrilip ilgili müsteşarlıklarca resen veya gerçek ve tüzel kişilerin başvurusu üzerine yayımlanır.
Hangi Durum(lar)da Müşterek Avarya Durumu söz konusudur?
Müşterek bir deniz macerasına atılmış olan gemiyi ve yükü tehdit eden bir tehlikeden onları koruman maksadıyla ve makul bir hareket tarzı teşkil edecek ve bile bile bir fedakârlık yapılması; veya fevkalade bir masrafa katlanılması halinde “müşterek avarya hareketi” mevcut sayılır.
Yapılan bu hareketin doğrudan doğruya neticesi olan zarar veya masraf müşterek avaryadır.
Öncelikli olarak aşağıdaki koşulların sağlanmış olması gerekmektedir.
- Geminin yüklü olması
- Bir taşıma sözleşmesi var olmalı
- Navlunun ödenmiş, garanti edilmiş ya da ödenecek olması
- Geminin denizde yani seferde olması gerekir.
İstisna : Gemi rıhtımda yükün bir kısmını almış , yükleme sürmekte iken müşterek avarya doğuran hallerden birisi ile karşılaştığında müşterek avarya kabul edilebilir. ( Sigortalı yük gemiye yüklenmiş ise ) Hukukçulara göre müşterek avaryanın üç unsuru vardır:
- Ortak bir tehdit: Tekne, yük ve denizciler bu ortak tehditten etkilenmelidir. Tehdit yakın olmalı ve kaçınılmaz görünmelidir. Öyle ki tek korunma yolu yükün bir kısmını feda etmek olmalıdır.
- Tehdit edilen kıymetlerin bir kısmının, tehditten kaçınmak amacıyla istemli olarak atılması gereklidir. Böylece bütüne yönelen tehdit, bütünün bir kısmıyla sınırlandırılmış olmalıdır.
- Bu girişim başarıya ulaşmış olmalıdır.
NOT: Gemi ve yükün korunması / kurtarılması amacı ile bilinçli olarak malın denize atılması, geminin karaya oturtulması ve/veya farklı herhangi bir tedbir yarar sağlamaz; ve tüm gemi / yük zarar görür ise müşterek avarya durumu oluşmaz. Önemli olan yapılan eylemin başarıya ulaşmasıdır.
Müşterek avarya, nakliyat sigortacılığı dışında farklı bir denizcilik kurumu olup gemide bulunan yük sigortalı olmasa dahi yük sahibi müşterek avarya hareketinin tarafıdır.
Müşterek avarya’ya giren zarar ve masrafların paylaştırılması işlemine dispeç denmekte olup dispeçi yapan kişi veya kuruma dispeçör denmektedir.
Müşterek avarya hareketi sırasında yapılan masrafların gemi donatanı tarafından garanti altına alınabilmesi adına yük üzerinde hapis hakkı bulunmaktadır.
Enstitü Kloz Takımlarına göre aktedilmiş poliçelerde; müşterek avarya iştirak talebinin ödenebilmesi için mutlaka poliçede temin edilmiş bir riziko olması şartının aranmamasıdır.
Hususi Avarya Nedir?
Müşterek avarya koşulları oluşmadan yapılan fedalar, sadece malın sahibi tarafından ödenir. Bu durum hususi avarya’dır.
Bir kaza sonucu doğan kısmi zarar ve masrafları ifade etmektedir. Müşterek avaryanın tersine, bu durumda herkes kendi zararını kendisi ödemekte olup ortak ödeme söz konusu değildir.
Hususi avaryayı müşterek avaryadan ayıran iki faktör, paylaşımın olmaması ve zararın bilerek yaratılmış olmamasıdır.
Örnek Hasar – 1
X gemisi İstanbul Haydarpaşa Limanından İspanya Barcelona limanına yük taşıyacaktır. Gemi kendisini Barcelona’ya götürecek kaptanı beklerken karaya oturur ve kendi imkânlarıyla yeniden yüzdürülür.
Yeniden yüzdürme işlemleri sırasında su ile soğutma sistemi geminin oturduğu yerdeki kumlar nedeniyle tıkanır ve bunun sonucu olarak makine yağı ve ana makineler aşırı derecede ısınır. Yağ, aşırı ısınma sonucu, niteliğini yitirir ve makine büyük zarar görür.
Taşıyan, müşterek avarya ilan eder ve makinenin hasara uğraması nedeniyle doğan zararların paylaştırılmasını ister.
Yük sahipleri tarafından kaptanın hareketi “mantık dışı” olduğu ileri sürerek ortada müşterek avarya sayılacak bir hareket olmadığı ve paylaştırmaya katılmayacakları bildirilmiştir.
Mahkeme York-Antwerp kurallarına göre değerlendirme yapmıştır.
KURAL “A” ‘ya göre bir hareketin müşterek avarya sayılması için;
- Yapılan fedakarlığın iradi olması, bilerek ve isteyerek yapılması
- Gemi ve yükü ortak tehlikeden kurtarmak amacıyla yapılması
- Makul olması gerekmektedir.
Kural “VII”
Bir gemi karaya oturmuş ve tehlike içindeyse geminin yüzdürülmesi için gemi ve makine kazanlarına verilen zararlar müşterek avarya kapsamında kabul edilecektir. Doğal olarak bu yüzdürme işlemi , gemi ve yükü ortak tehlikeden kurtarma amacına yönelik olacaktır.
MAHKEME KARARI
Kural A’da makul olma aranır ,VII numaralı kuralda makul olma aranmaz. Kural A genel hüküm olup Kural VII özel hükümdür.
Özel hüküm genel hükümden üstündür.
Sonuç: Hasar müşterek avarya kapsamında değerlendirilebilecektir.
Örnek Hasar – 2
8-10 metrelik dalgalar güvertede bulunan konteynerlere baskı uygulamaktadır.
Saatte 100 km hızla esen rüzgarın da etkisiyle sancak tarafındaki konteynerlerden 20 – 30 adet dalgalar tarafından denize sürüklenir.
Konteynerlerin denize gitmesinden sonra gemi iskele tarafına eğilir.
Sancak yüklerinin gitmesi geminin dengesini bozmuştur ve eğik gemi her an devrilme, ters dönme tehlikesi ile karşı karşıyadır.
Bunun üzerine kaptan iskele tarafındaki 20 – 30 adet konteyneri kilitlerinin çözülmesi ve konteynerlerin denize atılmasına karar verir.
Kaptan iskele tarafındaki konteynerleri de denize attıktan sonra gemi tehlikeden kurtulamamış ve ters dönerek batmıştır.
SONUÇ: Söz konusu olay müşterek avarya olarak değerlendirilemez. Kaptan tarafından yapılan tasarruf fayda sağlamamıştır. Her bir yükün hasarı hususi avarya kapsamında sigorta poliçesi var ise işleme alınması gerekmektedir.
