Madenler için otokontrol mekanizmaları oluşturulmalı

Ekol Ekspertiz Eksperi Mustafa Nazlıer ve Risk Mühendisi Efe Eroğlu, Siirt’te yaşanan maden kazası sonrasında, bu tür felaketlerin önlenmesi için Maden Çalışanları Zorunlu Ferdi Kaza Sigortası kapsamında otokontrol mekanizmaları oluşturulması gerektiğine dikkat çekti.

Maden kazası acılarıyla dolu bir ülkeyiz. Son olarak 17 Kasım’da Siirt’in Şirvan ilçesine bağlı Maden Köyü’nde bir maden kazası yaşandı. Bakır madeni sahasında aşırı yağış nedeniyle meydana gelen heyelanda işçiler toprak altında kaldı. Şu ana kadar beş işçinin hayatını kaybettiği, 11 işçinin kayıp olduğu kazada, özellikle madenlerde denetimsizlik ve iş güvenliğinin sağlanamadığı bir kez daha gözler önüne serildi. Ekol Ekspertiz Eksperi Mustafa Nazlıer ve Ekol Ekspertiz Risk Mühendisi Efe Eroğlu, Siirt’te yaşanan maden kazasıyla birlikte riskin yönetilmesine dikkat çekti. “Riski tespit ediyoruz ancak yönetemiyoruz” diyen Nazlıer ve Eroğlu, Maden Çalışanları Zorunlu Ferdi Kaza Sigortası (MÇZFKS) kapsamında yapılan risk analizi çalışmaları için otokontrol mekanizmaları oluşturulması gerektiğini, aksi takdirde benzer durumlarla karşılaşmaya devam edeceğimizi vurguladı. Nazlıer ve Eroğlu’nun görüşleri ve çözüm önerileri şöyle:

“Siirt’in Şirvan ilçesine bağlı Maden Köyü’nde bulunan ve özel bir firma tarafından işletilen bakır madeni sahasında bir heyelan meydana geldi. Üç vardiya halinde 15’er kişilik ekipler halinde çalışmaların sürdürüldüğü ocakta, yamaçtan kopan binlerce ton toprak ve kaya parçası maden sahasına aktı. Olay sırasında sekiz kamyon ve üç iş makinesiyle çok sayıda işçi göçük altında kaldı. Heyelanın sebebi ilk incelemelere göre aşırı yağış olarak belirtiliyor.

İlk hadise uyarmış

25 Temmuz tarihinde de heyelan meydana gelmiş…Can kaybı yaşanmamış ancak bu heyelanda altı kamyon ile iki iş makinesi göçük altında kalmış. Bu hadise ile bağlantısı bilinmez ama net bir uyarı olduğu kesin…

Önlenebilir mi?

Maden sektörü özellikle ülkemizde çalışan başına en fazla ölümlü iş kazasının meydana geldiği sektördür. Bu kadar yüksek risk olasılığının olduğu sektörde risk analizi, riskin meydana gelmesini engelleyecek her türlü önlemin alınması, önlemlerin işletmenin çalışma süresi boyunca hassasiyetle takip ve uygulanması ile bu uygulamaların denetlenmesi önem arz etmektedir. Takip ve uygulamadaki en büyük sorumluluk riskin meydana gelmesi halinde en büyük zararı görecek olan maden işletmecisi ve çalışanlarına aittir. Bugüne kadar yaşanan tecrübelerden ağırlıklı olarak maddi koşullar ve eğitimsizlik nedeniyle bu bilincin yeterince oluşmadığı gözlemlenmektedir. Bilincin oluşması ve doğru yöntemler ile sıfır iş kazası hedefine ulaşılabileceği kesindir.

Sigorta sektörüne iş düşüyor – MÇZFKS

Maden ocaklarında risk içeren işlemler için risk değerlendirmesinin yapılması, hem yasal bir zorunluluk hem de işletmenin sağlıklı olarak hayatını idame ettirmesi için öncelikli konular arasındadır.

Dünyada çok sayıda örneği bulunduğu üzere sigorta sektörü iş sağlığı güvenliği açısından risklerin yönetilmesi konusunda her zaman öncü ve denetleyici olmaktadır. Bu kapsamda 6 Şubat 2015 tarihinde yayımlanan 29259 sayılı Bakanlar Kurulu kararı ile yer altı ve yer üstü kömür madenciliği, kömürden gayri yer altı madenciliği faaliyetlerinde bulunan gerçek ve tüzel kişiler için, söz konusu faaliyetlerin icrası esnasında meydana gelebilecek kazalar sonucu tesislerinde istihdam ettikleri, üretim ve üretim hazırlığı faaliyetinde bulunan personeli için “Maden Çalışanları Zorunlu Ferdi Kaza Sigortası (MÇZFKS)” yaptırması zorunlu hale getirilmiştir.

Zorunlu ferdi kaza sigortaları kapsamında yapılacak olan risk incelemeleri de iş kazalarının minimize edilmesi açısından ciddi bir öneme sahiptir. Özellikle ülkemizde meydana gelen ve çok sayıda işçinin yaşamını yitirdiği Soma Maden Kazası sonrası madenler kontrol altına alınmak istenmiştir. Bu kapsamda sorumluluk sigorta şirketleri ile paylaşılarak otokontrol mekanizmasının oluşturulması hedeflenmiştir. İncelemelerin fayda sağlayabilmesi ancak ve ancak doğru yöntemin tespit edilmesi ile mümkündür.

Riski tespit ediyoruz ancak yönetemiyoruz…

MÇZFKS kapsamında yapılan risk analizi çalışmalarının fayda sağladığı kesindir. İnceleme listeleri baz alınarak yapılacak olan risk analizleri (risk gezileri değil!) ile tehlikeler tespit edilebilir, edilmektedir. Ancak yapılan çalışmalar sadece tehlikelerin tespitine ilişkin olup bertaraf edilmeleri konusunda yeterli değildir. Şirvan ilçesine bağlı Maden Köyü’nde meydana gelen can kayıpları durumu net bir şekilde göz önüne sermektedir. Can kaybının önüne geçilmesi için zaman ve para harcayarak riskin yönetilmesi zorunluluktur. Aksi durumda hiç istemesek te benzer durumlarla çok kez daha karşılaşacağız!

Çözüm önerileri

Zorunlu Ferdi Kaza Sigortası kapsamında yapılacak olan risk incelemesinin amaçlanan etkiyi yaratabilmesi sürecin eksiksiz olarak doğru ilerlemesi ile doğrudan ilişkilidir. Bu nedenle risk inceleme listelerinin içeriği ve ortaya çıkan sonucun doğru irdelenmesi kadar incelemeyi yapan uzmanların doğru seçilmesi, risk yönetim sürecinin standart kazanması ve uygulama aralıklarının ülke yapısı, sektör bilinç düzeyi ve ekonomik faktörler de dahil olmak üzere optimum koşulların sağlanması da önem arz etmektedir. Bu nedenle inceleme yapacak ekip içerisinde aşağıdaki uzmanlık alanlarına sahip kişi ve/veya kurumların sürece dahil edilmesi gerekmektedir:

• İSG uzmanları (Madencilik Sektöründe Tecrübe Sahibi A Sınıfı Belgeye Sahip)
• Maden mühendisleri
• Üniversiteler
• Risk mühendisleri, eksperler
• İlgili rizikolarda çalışan (veya karşılaştırma yapabilmesi amacıyla farklı rizikolarda çalışan) yeterli tecrübeye sahip maden işçileri ve yöneticileri.

Ancak yukarıda sıralanan tüm uzman kişi ve/veya kurumların aynı anda süreç içerisinde bulunmasının mümkün olmayacağı açıktır. Bu nedenle optimum sistemin, otokontrol mekanizmasının, oluşturulması gerekliliktir.

Otokontrol mekanizmasında;

• Risk inceleme listelerinin ilgili maddelerinin sigortalı işletme yetkililerince oluşturulan komisyonca (işletmenin isg uzmanı, maden mühendisi, firma yetkilileri, maden mühendisleri odası desteği alınarak) incelenmesi ve ilgili maddelerin eksiksiz olarak yerine getirilmiş olması şartının sağlanmasını takiben listelerin imzalı olarak ilgili kurumlara ibraz edilmesi zorunluluğunun getirilmesi, söz konusu listelerin incelenerek tüm şartların yerine getirilmiş olması şartı ile işe başlayacak olan maden işletmelerinin asgari güvenlik kriterlerini yerine getirmiş olmasını zorunlu kılacaktır, aksi takdirde işe başlama izninin verilmemesi gerekmektedir.

• Çalışmaya başlayan maden işletmeleri için detaylı RİSK ANALİZİ çalışmalarının Sigorta Bilgi ve Gözetim Merkezi’nden (SBM) talep edilerek SBM’nin yönlendirmesini yapacağı risk inceleme komitesine veya uzman risk mühendisine belirli periyotlarla (4 veya 6 ayda bir ) yaptırılması, yaptırılan risk analizi çalışmalarının SBM’ye sunulmasının zorunlu kılınması, bu sayede çalışmaların SBM veri havuzuna kazandırılması, eksikliklerin tespiti hususunda istatistiki verilerin oluşturularak sektöre katkı sağlaması gerekmektedir.

• Detaylı risk analizi çalışması kapsamında gerekli görülmesi durumunda (maden işletmesinin kapasitesi, çalışan sayısı gibi koşullar gözetilerek) üniversitelerden, maden mühendisleri odasından gibi. kurumlardan uzman desteğinin alınması, tespit edilen tehlikelerin bilimsel yöntemler ile detaylıca incelenerek önlem alınana kadar çalışmaların durdurulması gerekmektedir.

• Risk analizi çalışmaları kapsamında kullanılacak olan Risk İnceleme Kontrol Listelerinin bilgisayar ortamında (tablet/uygulama) doldurulması, bilgisayar ortamında çalışma yapılabilmesi amacıyla uygulama geliştirilmesi (Tablet gibi uygulama ile gerek girişlerdeki manuel hata/eksiklik, gerek bunların bir havuzda toplanması aşamasında veri kalitesi korunmuş olacaktır), uygulamada verilen cevaplara göre adım adım yönlendirme yapılması ve bunların ortak bir havuzda toplanarak değerlendirmeye alınması, ikinci risk çalışması sırasında doldurulan listelerin risk analizi yapacak her uzmanca ulaşılabilmesi, rizikonun geçmiş durumunun incelenerek daha önce tespit edilen yüksek riskli unsurlara dikkat çekilmesinin sağlanması gerekmektedir.
• “Maden İşletmeleri Uzaktan İzleme Sistemi” adı ile web portalının kurulması, otokontrol mekanizmasının yapılan fiili risk incelemesi dışında bu sistem üzerinden takibinin sağlanması gerekmektedir.

• Maden İşletmeleri Uzaktan İzleme Sistemi adı ve Hazine Müsteşarlığı, meslek odası, maden ile ilgili eğitim veren üniversiteler, havuza dahil edilen risk mühendisleri, SBM ve ilgili diğer kişi ve kurumların katılımı ile oluşturulan web portalına tüm işletmelerin kayıt olmasının zorunlu hale getirilmesi, sistem üzerine anlık / günlük / aylık / yıllık olarak gerekli görülen verilerin maden işletmelerine özel oluşturulan dahili portallarda işlenmesi, sisteme kayıt edilen verilerin istenildiği anda incelenebilmesi ve sisteme tanımlanan standart değerlerin dışına çıkılması durumunda işletme ve ilgili kurumlara otomatik uyarı verilmesi, uyarı düzeyinin belirlenen kriterlerin ihlaline işaret etmesi durumunda “BASKIN” risk analizi yapılması için otomatik görevlendirme mekanizmasının çalışması ve risk incelemesinin yapılması gerekmektedir.

• Standart olarak alınan evrakların sistemde kayıtlı tutulması ve sürekli olarak güncellenmesi gerekmektedir.

• Yine aynı sistem üzerinde oluşturulacak eğitim dokümanlarının maden işletmeleri ile paylaşılması, online vidyo kayıtlı (katılımın izlendiği) eğitim ortamının oluşturulması gerekmektedir.

• Belirli periyotlarla sistem üzerinden tüm çalışanların eğitime tabi tutulması zorunluluğunun getirilmesi, (kritik durumlarda izlenecek yollar, önemli maden kazalarının incelenmesi) gerekmektedir.

Önemine vurgu yapılmak istenen konu standart risk inceleme sorularının önemi ile birlikte otokontrol mekanizmasının sağlanarak direkt çözüm odaklı sistematiğin oluşturulmasıdır. Açıklanan öneriler değerlendirilerek risk kontrol sisteminin oluşturulması ile istenilen sonuca ulaşılabileceği öngörülmektedir.

25 Temmuz’da meydana gelen heyelanın nedenleri, etkileri ve tekrarlama olasılığı ne düzeyde incelendi bilinmez ancak 17 Kasım’da meydana gelen heyelan sonrası ülkemizde bulunan tüm madenler için otokontrol mekanizmalarının oluşturulması ve benzer olayların öngörülmesini takiben gerçekleşmesinin önlenmesi gerekmektedir.”