2013 yılı başı itibariyle yüzde 25’lik devlet katkısı uygulamasıyla hızlı büyüyen Bireysel Emeklilik Sistemi’nde (BES) bu trendin devamı için yeni bir teşvik sistemi üzerine Hazine Müsteşarlığı ve sektör şirketleri yoğun mesai harcıyor. BES’e ‘otomatik katılım’ın ülkemizde uygulanabilmesi için çalışmalar başladı.
Birçok ülkede başarı ile uygulanan, ‘auto enrollment’ (otomatik katılım) olarak adlandırılan ve işverenlerin çalışanlarını işe başlatırken otomatik olarak BES’e dahil ettiği uygulama için kollar sıvandı. 27 Ekim 2003 tarihinde ülkemizde faaliyete geçen BES’in gönüllü katılım esasına dayanması sebebiyle katılım düşük kalırken, yaygın olarak Sosyal Güvenlik Sistemi’ni tamamlayıcı özelliği ise bir türlü ön plana çıkamıyor. Bu sorunun ortadan kaldırılmasına ve aynı zamanda ülkemizde tarihi dip seviyelere inen tasarruf oranlarını tekrar yukarılara çıkarmaya yönelik yeni teşvik mekanizmaları oluşturulmaya çalışılıyor. Bu kapsamda 2013 yılı itibariyle yüzde 25’lik devlet katkısı uygulaması ile önemli bir atılım yapan BES’te yeni bir teşvikin ayak sesleri duyulmaya başladı. Sistemi daha hızlı büyütmek ve ülke tasarruf oranlarını artırabilmek için BES’e katılımın zorunlu olup olmaması gerektiği yönlü birçok görüş tartışılırken, bugün birçok ülkede uygulanan otomatik katılım uygulaması ortaya çıktı.
Önce pilot uygulama yapılacak
Sektör temsilcileri söz konusu uygulamanın şu an sadece fikir aşamasında olduğunu ve henüz herhangi bir yasal düzenleme taslağının söz konusu olmadığının altını çiziyorlar. Bir plana dahil olan çalışanın istediği zaman plandan çıkma imkanının mevcut olacağını belirten sektör temsilcileri pilot uygulama sonucunda elde edilen bulguların, otomatik katılım uygulamasının faydaları konusunda yol gösterici olacağına dikkat çekiyorlar. Uygulamanın en iyi ihtimalle önümüzdeki yıl hayata geçirilebileceği öngörülüyor.
“Uygulamanın amacı, kişileri BES’e girmeye teşvik etmek”
Türkiye Sigorta Birliği Hayat ve Emeklilik Yönetim Komitesi Başkanı ve Anadolu Hayat Emeklilik Genel Müdürü Mete Uğurlu, konuyla ilgili açıklamada bulundu. Mete Uğurlu, “Otomatik katılım uygulamasında çalışana sunulan emeklilik planları işveren katkılı veya katkısız olabiliyor. Bu sistemin ana yararı, kişileri BES’e girmeye daha etkin şekilde teşvik etmek. BES’e bu yöntem ile girenlerin büyük çoğunluğunun sisteme devam ettiği diğer ülke örneklerinde görülüyor. Emeklilik şirketleri de bu tür yoğun ve düzenli girişlerle daha kolay ve az maliyetle müşteri edinebiliyorlar” dedi.
Hazine Müsteşarlığı’nın, yurtdışı örneklerini de inceleyerek bu sistemi ülkemizde de bir pilot uygulama ile test etmeyi düşündüğünü ve arzu eden şirketleri pilot çalışmaya katılmaya davet ettiğini belirten Uğurlu şöyle konuştu: “Henüz bir pilot uygulama niyeti var ve uygulamanın detayları üzerinde çalışılıyor. Pilot uygulamanın sonuçlarına göre gerekli mevzuat düzenlemeleri yapılarak sistemin yaygınlaştırılması değerlendirilecek. Şahsi görüşüm, sisteme katılan kişi sayısını hızlandıracak bir uygulama ve başarılı olma olasılığı yüksektir. Şirketlerde daha düşük maliyetle müşteri sayılarını artırabilecekler, buradan elde edecekleri tasarrufu katılımcılarına yansıtma imkanları da olacaktır. BES’i yaygınlaştırmak için her şeyi denemeye değer; sonuçta bu sistemden başta katılımcılar olmak üzere, ülke kazanacaktır. Tasarruf alışkanlığını geliştirmek, ekonomik alanda en önemli ülke önceliklerinden birisidir. Uygulamanın negatif tarafı da yok çünkü katılımcı dilerse başlangıçta tanınan süre içinde hiçbir kısıtlama olmadan sistemden çıkabilir.”
“Uygulama, hem birey hem sektör için olumlu sonuçlar doğuracak”
Vakıf Emeklilik Genel Müdürü Mehmet Bostan, otomatik katılım sürecinin tüm taraflar için kazan kazan durumu yaratacak şekilde ciddi anlamda desteklendiği durumda, hem birey hem de sektör için çok olumlu sonuçlar doğuracağını belirterek, “Sistem kurgulanırken en önemli hususlardan biri ‘otomatik katılım’ sürecinin sonrasının dikkatle planlanmasıdır. İşe yeni başlayan herkesin BES’e katılmasının zorunlu kılınması ancak poliçeyi devam ettirip ettirmemenin gönüllü olması durumunda sistemden hızlı çıkışlar yaşanma riski ortaya çıkmaktadır. Detaylar bilinmeden tam bir yorum yapmak mümkün olmamakla birlikte; yaratılacak otomatik katılım sisteminin bu yolla sisteme giriş yapan katılımcıların ve kurumların sistemde kalmasını ciddi şekilde destekleyici önlemler içermesi oldukça önemlidir” dedi.
“Sistemde kalıp kalmama kararı çalışana ait olacak”
Allianz Yaşam ve Emeklilik Genel Müdürü Taylan Türkölmez, bu uygulamanın BES sayesinde çalışanların daha fazla birikim yapmalarını teşvik ederek, daha mutlu ve umutlu gelecekler yaratmalarına imkan sağlayacağını belirterek, “Her ne kadar otomatik katılım söz konusu olsa da, çalışana sistemden çıkma hakkı verileceği için karar hakkı çalışana ait olacaktır. Birikime teşvik açısından işverenin de bir katkı payı vermesi, çalışanı BES’e yaklaştıracak bir uygulama olur ancak zorunlu işveren katkılı planlar henüz gündemde değil. Dünya genelinde bu sistemin yaygın olduğunu görüyoruz. İngiltere’de otomatik katılan her on çalışandan dokuzunun sistemde kaldığı görülüyor. Burada önem vermemiz gereken çalışanlara fayda sağlayacak ve onların gelecek endişelerini azaltacak adımlar atmak için hareket edilmesi olacaktır” şeklinde konuştu.
Otomatik katılım, birçok ülkede uygulanıyor
Bugün birçok ülkede uygulanan otomatik katılım, iş yeri bazlı özel emeklilik planlarına yönelik bir kavram olup, çalışanların bir işveren nezdinde işe başladıklarında otomatik olarak bir emeklilik planına dahil edilmesi olarak adlandırılıyor. Bu emeklilik planında kalmak ise tamamen çalışanın tercihine bağlı olurken, herhangi bir zorunluluk olmaksızın çalışan istediği zaman bu sözleşmesini iptal ettirme hakkına sahip durumda. Çalışana, 30-60 gün bir süre verilerek, isterlerse hiçbir kaybı olmadan sistemden çıkabileceği söyleniyor. Emeklilik planlarına belli şartlarda işverenler de katkı payı ödeyebilirken, bu sayede kurumlar, çalışanlarının emeklilik dönemlerinde Sosyal Güvenlik Sistemi gelirlerine ek bir gelir elde etmelerini sağlıyor. Bu amaçla hazırlanan emeklilik planları daha düşük kesintileri içeriyor. Bu emeklilik planları çalışanlara ek gelir sağlarken, çalışanı adına ödeme yapan işveren, çalışanlarının motivasyonunu ve kuruma olan bağlılığını artırarak kazanç sağlıyor.
Yıl sonunda 5 milyon katılımcıya ulaşılması bekleniyor
Öte yandan Emeklilik Gözetim Merkezi (EGM) verilerine göre, sistemdeki katılımcı sayısı 14 Şubat 2014 itibariyle 4 milyon 278 bini aştı. Katılımcıların fon tutarı ise 25.6 milyar TL’yi aştı. Sektörde, 2014 sonu için 34 milyar TL fon büyüklüğüne ve 5 milyon katılımcıya ulaşılması bekleniyor.
Yakup SAYAR/DÜNYA
BES zorunlu hale getirilirse soygun, yozlaşma ve kalitesizlik o zaman gelecek demektir. Parası olan BES’e yatırım yapıyor çünkü yatırımcıya sunulan rakamlar yatırım yapmayı teşvik ediyor. Zorunluluk, zahmet etmeden sigortalının ödediği paranın üzerine oturmayı kazanılmış bir hak olarak görüleceğinden sigorta şirketlerinin sadece cebini doldurmaya yarayacak.
Türkiye’de tasarruf oranlarının düşük olduğu şeklindeki açıklamalar da tam gerçeği yansıtmamaktadır. Özellikle SGK mevcut kanunlara dayanarak olayların akışını hep kendine yontuyor. Bağ-kur’da basamak yükselten sigortalıların ek yükümlülüklerini bildirmeyi kendilerine görev saymayan devlet memurları, emeklilik zamanı geldiğinde sigortalıların önüne fahiş borçlar çıkarmakta, itiraz edenlere de kendilerinin bildirim yapma zorunluluğu olmadığını sigortalıların zaten bunları bilmek zorunda olduğu şeklinde savunma yapmaktadır. Yargıya taşınan olaylar hep SGK’nın lehine sonuçlanmaktadır.
Türkiye genelinde bakıldığında vatandaşın maaşı dolgun da SGK yetmiyor bir de BES’e zorunlu para yatıracak. İnsanlar kazandıkları ile geçinemezken BES’e yatıracakları parayı nereden bulacaklar?