Bireysel Emeklilik Sistemi’nden (BES) emekli olan katılımcıların ömür boyu maaş elde etmelerine olanak sağlayacak ‘emeklilik iradı’ konusunda çalışmalar hızlandı. Vakıf Emeklilik söz konusu ürünü piyasaya sunmaya hazırlanırken, diğer şirketler de ürünü yılın ikinci yarısı ya da 2015’te çıkarmayı planlıyor.
HAYATIMIZ SİGORTALI / ALP SÜER
Türkiye’de 2013 yılında başlayan yüzde 25’lik devlet katkısının etkisiyle büyümeyi sürdüren Bireysel Emeklilik Sistemi’nde (BES), toplam katılımcı sayısı 5 milyona yaklaşırken, fon büyüklüğü toplamı ise 30 milyar TL’ye dayandı. Geçen yılın ekim ayında 10’uncu yılını dolduran sistemden emekli olan katılımcı sayısı ise 11 Temmuz itibarıyla 11 bin 771’e ulaştı. Daha önce basında da yer aldığı gibi emekli olan katılımcıların çoğu, nemalarıyla birlikte toplu para alarak sistemden çıkış yapıyor. Bunun dışında farklı opsiyonları değerlendiren emekli katılımcı sayısı ise oldukça az sayıda. Bunun da temel nedeni, katılımcıların ömür boyu maaş almalarına olanak sağlayacak “emeklilik iradı” gibi ürünlerin sınırlı olması. Vakıf Emeklilik, söz konusu ürünü piyasaya sunmaya hazırlanırken, diğer şirketler de yılın ikinci yarısı ya da 2015’te ürünü çıkarmayı planlıyor.
Uzun vadeli enstrüman yetersiz
Emeklilik şirketlerinin, emeklilik iradı konusunda ürün çalışmaları da geçmiş yıllarda başladı. Ancak, şirketler ürünü piyasaya sunma konusunda iki temel sorunla karşılaştı. Birincisi, işin mevzuat kısmıyla ilgili. Emeklilik iradı için bir mevzuat düzenlemesi yapıldı. Öncelikle, Yıllık Gelir Sigortası ya da “İrat Ödemeli Hayat Grubu Sigortaları”, Hazine Müsteşarlığı’nın 10 Ekim 2012’de yayımlanan “Hayat Grubu Sigortaları Yönetmeliği”nin Özellikli Ürünler başlıklı 4’üncü Bölümü’nün 16’ncı Maddesi’nde yer aldı. Bunun dışında Hazine ayrıca, 29 Temmuz 2013 tarihinde, ‘Emeklilik İradı Ürünleri Uygulama Esaslarına İlişkin Genelge’yi yayımladı. Buna karşın, emeklilik şirketleri yöneticileri mevzuatın yeterli olmadığını ve şirketleri en başta ‘yatırım riski’ olmak üzere risklere karşı koruyacak yeni bir düzenlemeye ihtiyaç olduğuna dikkat çekiyor. Şirket yöneticileri, katılımcıların düzenli maaş elde ettikleri emeklilik döneminde de fonların değerlendirileceği uzun vadeli enstrüman çeşitliliğinin artması gerektiğini söylüyor.
Şirketler açısından ikinci sorun da Hazine Müsteşarlığı’nın emeklilik iradına ilişkin tarifelerde kullanılması istenen Türkiye Kadın-Erkek Hayat Annüite (TRHA-2010) tablosu (Mortalite) ile ilgili. Söz konusu tabloya göre, 56 yaşında emekli olan bir kişi için ‘beklenen ömür’, erkeklerde 24 iken, kadınlarda 29 yıl. Ancak, emeklilik şirketi yöneticileri, tablonun periyodik olarak analiz edilmesi ve düzenlenmesi yanında, diğer ülke uygulamalarına bakılarak yapılacak aktüeryal çalışmalar ile bazı gelişim katsayılarının kullanılarak revize edilmesinin gerekli olduğuna dikkat çekiyor.
Ürüne ihtiyaç giderek artıyor
Hazine Müsteşarlığı ve emeklilik şirketleri tarafından, emeklilik iradına yönelik çalışmalar halen sürüyor. BES’in 20’nci yılını dolduracağı 2023 yılına kadar mevcut katılımcılardan yaklaşık 30 bin adedinin emekli olması bekleniyor. Bunların da bir bölümünün emeklilik döneminde maaş almak üzere şirketlerin kapısını çalacağı dikkate alındığında, emeklilik iradı ürünlerine ihtiyaç giderek artıyor.
Emeklilik iradı dışında emekli katılımcılar için diğer bir alternatif ise Programlı Geri Ödeme (PGÖ). PGÖ’de birey BES içinde kalıyor. Emeklilik gelir planları aracılığı ile bireyin birikimi özel emeklilik fonlarına aktarılıyor. Birikimi belli bir süre içinde farklı sıklıklarda eşit miktarlarda ödenebiliyor. PGÖ’ler ‘süre bazlı’ ya da ‘tutar bazlı’ yapılabiliyor. Süre bazlı üründe, seçilen süre boyunca katılımcıya ödeme yapılıyor. Tutar bazlıda ise istenilen tutar, içerideki fon bitene kadar ödeniyor.
Uygulamada çeşitlilik gösteriyor
İrat ya da gelir sigortası ürünleri de uygulamada çeşitlilik gösteriyor. “Sabit Yıllık Gelir Sigortası”, emekli katılımcılara yönelik maaş ödemesinin her yıl sabit kaldığı gelir sigortası ürünlerini, “Değişken Yıllık Gelir Sigortası” ise maaş ödemelerinin portföyün performansına göre değiştiği gelir sigortası ürünlerini ifade ediyor. Bunlar dışında “Hibrid Gelir Sigortası” var ki; bu da sabit ve değişken ödemeli gelir sigortalarının karışımı. Burada da sigortalı, bir taraftan değişken ödemeli gelir sigortalarından birimler alırken, diğer taraftan portföyünü dengelemek için sabit ödemeli gelir sigortasından da birimler alıyor.
Sigortalı ya da hak sahipleri ömür boyu gelir elde edecek
Yıllık Gelir Sigortası ya da “İrat Ödemeli Hayat Grubu Sigortaları”, Hazine Müsteşarlığı’nın 10 Ekim 2012’de yayımlanan “Hayat Grubu Sigortaları Yönetmeliği’nin Özellikli Ürünler başlıklı 4’üncü Bölümü’nün 16’ncı Maddesi’nde “Tek ya da taksitli prim ödemeleri karşılığında, hemen veya belirli bir süre sonra başlayan, sigortalıya/sigortalılara veya sigortalının ölümü halinde hak sahiplerine belirli tutarlarda veya bir varlığa ya da varlık grubuna endeksli olarak ömür boyu veya belirli bir süre için düzenli irat ödemesi yapmayı öngören sigorta ürünleri” olarak tanımlanıyor.
Garanti Emeklilik Genel Müdürü Cemal Onaran:
“Uzun vadeli yatırım araçları önem taşıyor”
Emeklilik iradı ürünlerinin uzun vadeli ürünler olduğuna dikkat çeken Garanti Emeklilik Genel Müdürü Cemal Onaran, “Emeklilik için birikim yapılan dönemde elde edilen fonların, maaş geri ödemesi döneminde uzun vadeli yatırım enstrümanları ile değerlendirilmesi gerekli. Yatırım riski olarak adlandırdığımız bu riskin, uzun vadeli yatırım enstrümanları ile kontrol altına alınabileceğini ve Türk Lirası ve enflasyona endeksli çeşitli yatırım enstrümanlarının emeklilik iradı ürünlerinin gelişimine katkıda bulunacağını düşünüyoruz” diyor.
Garanti Emeklilik olarak da müşterilerine emeklilik dönemlerinde ihtiyaç duyabilecekleri ürünleri sunabilmek için mevcut mevzuat kapsamında çalışmalara başladıklarını belirten Onaran, şu bilgileri veriyor: “Yurt dışı tecrübelerine bakıyoruz; mevcut müşteri portföyümüzü inceliyoruz ve müşteri beklentilerini analiz ediyoruz. Kamu otoritelerinin sistemin gelişmesine katkı sağlayacağını düşündüğümüz ek düzenlemeleri de yapmalarının ardından müşterilerimizin tüm beklentilerini karşılayacak ürün yapımızla sektörde yer almayı planlıyoruz.”
Vakıf Emeklilik Genel Müdürü Mehmet Bostan:
“Emeklilik iradını ağustosta piyasaya sunmayı planlıyoruz”
Vakıf Emeklilik, “emeklilik iradı”nı ağustos ayında piyasaya sunmaya hazırlanıyor. Ürünle ilgili bilgiler veren Vakıf Emeklilik Genel Müdürü Mehmet Bostan şunları söylüyor: “Altyapı çalışmaları tamamlandı. Sistemsel hazırlığı yapıyoruz. Ağustos ayında da emeklilik iradını piyasaya sunmayı planlıyoruz. Özel bir ürün geliştirdik. Sistemden emekli olan katılımcılar, yatırım yapmak, farklı bir finansal enstrüman, bina, arsa satın almak gibi farklı nedenlerle toplu para alıp sistemden çıkmak istiyor. Bunun önüne geçecek güzel bir çözüm geliştirdik. Sistemden çıkışı kendi müşterilerimiz için caydırmayı ve onları sistemin içinde kalmaya teşvik etmeyi amaçlıyoruz. Emekli katılımcılarımızın, yatırım iştahlarının hangi yöne doğru olduğunu tespit edip, ona alternatif olacak, beklentilerini karşılayacak 3-4 farklı ürünle piyasaya çıkacağız.”
Emeklilik şirketleri ne bekliyor?
- Emeklilik için birikim yapılan dönemde elde edilen fonların, maaş geri ödemesi döneminde uzun vadeli yatırım enstrümanları ile değerlendirilmesi gerekli.
- Farklı para birimleri bazında da ürün tasarımı yapılmasına imkân sağlanmalı.
- Emeklilik irat ürünleri için mevcut mortalite tabloları yeterli değil. Buna uygun mortalite tabloları kullanılmalı.
- Mevzuatta öngörülen ömür boyu irat ürünü dışında farklı ürünlerin de tasarlanmasına imkân verilmeli.
