Türkiye’de 13’üncü yılını geride bırakan Bireysel Emeklilik Sistemi’nde (BES), ‘otomatik katılım’ dönemi başlıyor. 45 yaş altında özel ve kamu kesiminde çalışan bireylerin çalıştıkları şirketler tarafından otomatik olarak BES’e dahil edilmesine olanak sağlayacak uygulamanın, sistemdeki yaklaşık 6.5 milyon olan katılımcı sayısını da 2017 sonuna kadar ikiye katlaması bekleniyor. Sektörde faaliyet gösteren 18 emeklilik şirketiyle başlayacak, mevzuatı ve kurallarıyla BES içinde ikinci bir sistem olarak görülebilecek otomatik katılım sistemi, sadece emeklilik şirketlerinin katılımcı sayısını artırmakla kalmayıp, sisteme yılbaşından itibaren katılacak çalışanlar için büyük avantajlar sağlayacak. Söz konusu avantajların en büyüğü de bireylerin cepleri ile ilgili. 2017 yılında bireyler en büyük getiriyi (bir tasarruf ve yatırım aracı olarak da düşündüğümüzde) BES’te elde edecek. Hatta, şunu belirtmek yanlış olmaz: “2017’de dolara yatırım yapan değil, BES’e katılan kazanacak!”
2019’da tüm işletmeler dahil olacak
Başbakan Yardımcısı Mehmet Şimşek’in yaptığı açıklamalara göre, otomatik katılımda ‘kademeli geçiş’ olacak. Uygulama, ilk olarak bin ve üstü çalışana sahip şirketlerle başlıyor. Nisan 2017 itibarıyla kamu iş yerleri ile 249-1.000 çalışana sahip işletmeler, 1 Eylül-1 Ocak 2018 arası 100- 249 çalışanı olan işletmeler, 1 Ocak 2018’den itibaren 50-100 çalışanı olan işletmeler uygulamaya dahil olacak. 2019’un ocak ayında ise tüm iş yerleri kapsama girmiş olacak. Yeni sistemle ilgili biraz bilgi verirsek, her çalışanın ‘prime esas kazancının yüzde 3’üne karşılık gelen tutar, çalışanın maaşından kesilerek BES’e aktarılacak. Bu tutarın asgari ücrette yaklaşık 50 TL olması bekleniyor. Bununla birlikte daha yüksek bir katkı payı ödemek isteyen bir çalışan, bundan daha yüksek bir tutarın maaşından kesilmesini de isteyebilecek.
Sistemde kalana 1.000 TL katkı
Sisteme giriş zorunlu olmasına karşın, çalışan iki ay içinde sistemden çıkabilecek. Ancak, iki ay süreli ‘cayma hakkını’ kullanmaması halinde devlet de bir defaya mahsus olmak üzere çalışana 1.000 TL ekstra katkı sağlayacak. Sistemden ayrılan çalışanlar ise hiçbir kayba uğramaksızın katkı paylarını geri alabilecek. Cayma hakkını kullananlar, iki yıl sonra yeniden sisteme dahil edilecek. Otomatik katılımla BES’e dahil olacak çalışanların birikimleri üzerinden sadece ‘fon işletim gideri kesintisi’ yapılacak. Çalışan, başka bir iş yerine geçtiğinde o iş yeri de otomatik katılım kapsamında ise emeklilik planındaki tüm birikimleri yeni iş yerine aktarılacak. Yeni iş yeri, kapsamda değilse çalışan isterse eski iş yerindeki planına devam edebilecek. Yeni sistemde de en az 10 yıl sistemde kalan ve 56 yaşını dolduran bireyler emekliliğe hak kazanacak.
Otomatik katılım sistemi ile ilgili en önemli husus da şu; otomatik katılım bazı yayın organlarında yer aldığı gibi aslında ‘zorunlu’ bir uygulama değil. Buradaki zorunluluk, işverenlerle ilgili. İşverenler bir emeklilik şirketiyle anlaşacak. Her ayın başında, çalışanı için ödediği maaştan kesinti yapıp, emeklilik planına aktaracak. Ancak, ilgili düzenlemeye göre çalışanların, kendi isteği ile iki ay sonra sistemden ayrılabileceği (cayma hakkı) göz önüne alındığında sistemde zorunluluktan bahsetmek çok da doğru değil.
Çalışana getiri garantisi
Yıllardır BES’e katılan katılımcılardan sık sık “İyi hoş, BES’e katıldık ama tercih ettiğimiz fonların getirisi düşük!” şikayetlerini işitiriz. İşte, otomatik katılım sistemiyle BES’e katılacak çalışanlar için bu çözüme kavuşturuluyor ve katılımcıya bir ‘getiri garantisi’ veriliyor. Bu garantinin nasıl olduğunu biraz açarsak, yeni düzenlemeye göre otomatik katılımla sisteme dahil olan çalışanlar, eğer bir fon tercihinde bulunmazlarsa kendilerine ‘başlangıç fonu’ sunuluyor. Bu da ‘faiz içeren fon’ ve ‘faiz içermeyen fon’ olarak iki şekilde kurulabiliyor. Faiz içeren fonun portföyünün yüzde 60’ı TL cinsinden mevduat ve katılma hesaplarında, faiz içermeyen fonun portföyünün en az yüzde 60’sı ise katılma hesaplarında değerlendiriliyor. Keza, sistemde 1 yılını doldurup herhangi bir fon tercihinde bulunmayanlara sunulacak ‘standart fon’un portföyünün asgari yüzde 50’si, Hazine tarafından ihraç edilen TL cinsinden borçlanma araçlarında, gelir ortaklığı senetlerinde veya kira sertifikalarında yatırıma yönlenecek.
Otomatik katılım dışındaki BES’te emeklilik fonlarının en fazla yüzde 25 oranında TL mevduata yatırım yaptığı göz önüne alındığında yeni sistem içinde faiz geliri olan TL mevduatın oranının (faiz içermeyen fonlarda katılma hesaplarının oranının) artması, bir anlamda yılbaşından itibaren sisteme katılacak çalışanlara getiri garantisi sağlanacak. Yapılan hesaplamalara göre, 2017 yılı sonunda 6 milyonu aşkın çalışanın otomatik katılımla sisteme dahil olması bekleniyor.
Otomatik katılım sistemine, başlangıç ve standart fon geldi
▼ Başlangıç fon: İki aylık cayma süresi boyunca ve cayma süresi dolduktan sonra, herhangi bir fon tercihinde bulunmayan katılımcılara takip eden 10 ay boyunca sunulan fon. Faiz içeren ve faiz içermeyen şeklinde ikiye ayrılıyor.
▼ Standart fon: Sistemde bir yılını dolduran ve herhangi bir fon tercihinde bulunmayan katılımcılara sunulan fon. Başlangıç fon gibi faiz içeren ve faiz içermeyen şeklinde ikiye ayrılıyor.
BES’e otomatik katılan çalışan kazancını katlayacak
▼ Otomatik katılımla, Bireysel Emeklilik Sistemi’ne katılan çalışanlar da yüzde 25 devlet katkısından yararlanacak.
▼ Yeni sistemde, yüzde 25 devlet katkısına ilaveten, iki aylık ‘cayma hakkını’ kullanmayıp sistemde kalmaya devam edenlere bir defaya mahsus 1.000 TL ödenecek.
▼ Çalışan, hesabındaki birikimi en az 10 yıllık düzenlenecek ‘yıllık gelir sigortası’ kapsamında almayı tercih ederse emeklilikte, birikiminin yüzde 5’i kadar ilave devlet katkısı ödenecek.
▼ Otomatik katılım için kurulan başlangıç fonunun yüzde 60’a kadarının, mevduat gibi faiz geliri olan enstrümanlara yatırım yapacak olması, katılımcıya ‘getiri garantisi’ sağlayacak.
▼ Tercih yapmayana sunulacak ‘başlangıç fonu’ dışında, yaş ve risk profiline uygun isabetli fon tercihinde bulunan katılımcılar ayrıca fonların yüksek getirisiyle kazançlarını katlayacak.
▼ Otomatik katılımdan önce sisteme girmiş katılımcılar, yeni sistemdeki sözleşmelerinin yanı sıra, mevcut emeklilik sözleşmelerinin de sağladığı avantajlardan yararlanacak.
