Hayatımız Sigortalı Dergisi Araştırmacı Yazar Fatih Kahya, Başbakan Ahmet Davutoğlu’nun ‘Ailenin ve Dinamik Nüfus Yapısının Korunması Programı’nı açıklamasıyla gündeme gelen çeyiz sigortasının ülkemizde yeni görülen bir uygulama olmadığını, yaklaşık yüzyıllık bir tarihi olduğunu açıkladı.
Başbakan Ahmet Davutoğlu’nun ‘Ailenin ve Dinamik Nüfus Yapısının Korunması Programı’nı açıklamasıyla gündeme gelen çeyiz sigortasının tarihine değinen Hayatımız Sigortalı Dergisi Araştırmacı Yazar Fatih Kahya, çeyiz sigortasının ülkemizde yeni görülen bir uygulama olmadığını söyledi. Çeyiz sigortasının yaklaşık yüzyılı bulan bir tarihi olduğunu açıklayan Kahya’nın köşe yazısı şöyle:
“Ocak ayında Başbakan Ahmet Davutoğlu, ‘Ailenin ve Dinamik Nüfus Yapısının Korunması Programı’nı açıkladı. ‘Çeyiz hesabı yapacağız. Anadolu’da bir çocuk doğduğunda bir ağaç dikilir. Bu kez biz ebeveynleri tasarrufa teşvik edeceğiz. Mobilyaları nasıl alacağım? düşüncesinden aileleri kurtaracağız. Ebeveynlere çeyiz hesabı düşünüyoruz. Doğumu müteakip 18 yaşından sonra kullanılmak üzere bir tasarruf hesabı açacağız. Ortalama yüzde 15 olarak devlet de katkı yapacak. Aile 18 yaşa kadar 100 bin biriktirdiyse, devlet 15 bin lira katkı yapacak…’ ifadeleriyle çeyiz hesabı ve bu hesaba devletin vereceği destek açıklandı. Çeyiz sigortası ülkemizde yeni görülen bir uygulama değil, hatta yaklaşık yüzyılı bulan bir tarihi var. Bu yazıda çeyiz sigortasının yüzyıllık tarihini ortaya koymaya çalışacağız.
Günümüzde uygulanan hemen her türlü sigorta uygulamasının kökleri Osmanlı dönemine dayanıyor. Çeyiz sigortası da bunlardan biri. Yalnız bir fark var ki o dönemde çeyiz sigortasının ‘cihaz sigortası’ olarak adlandırılmış olmasıdır. Osmanlı döneminde sigorta şirketleri yerel piyasanın özelliklerine uygun ürünler sunma çabası içindeydiler. Bu çabayı şirketlerin verdiği reklamlarda ve tanıtım malzemelerinde görmek mümkündü.
İttihad-ı Milli Sigorta Şirketi yüzyıl önce kız çocukları için hayat poliçesini ‘Cihaz (Çeyiz) Sigortası’ adıyla pazarlıyordu. ‘Bir çocuk dünyaya gelir gelmez aile babasının ilk düşüncesi: Çocuk kız ise kendisine bir cihaz temin etmek, erkek ise 20-25 yaşına vasıl olduğunda eline bir sermaye vermektir. Cihaz sigortası işte bu düşüncelerimizi tatmin ve çocuklarımızın istikbalini temin eyleyecektir. Şimdi bir çocuğu olan 25 yaşında bir peder tasavvur edelim; İttihad-ı Milli kendisine şunu diyor: Bana senede 37 lira 30 kuruş veriniz. Ben de size bilmukabele çocuğunuz 21 yaşına vasıl olduğu (ulaştığı) zaman 1000 Türk Lirası vereceğim ki bu suretle 244 lira kazanmış olacaksınız ve hemen yarın vefat etseniz çocuğunuza bu yüzden hiçbir külfet bırakmaktan maada 21 yaşına vasıl olduğunda kendisine ayrıca 1000 liralık bir sermayenin itasını (verilmesini) temin etmiş olacaksınız.’
Bekârlık sigortası
İktisadi Yürüyüş Dergisi’nin 1944 yılı Ağustos ayında yayınladığı Sigortacılık Özel Sayısı’nda Fethi Kaçel ‘İçtimai Sigortalardan: Bekârlık Sigortası’ başlıklı yazısında Güney Amerika’daki bekârlık sigortası hakkında bilgi veriyor ve bu uygulamanın çeyiz sigortasıyla birleştirilerek uygulanabileceğinden bahsediyor.
‘Bekârlık hiçbir genç kız için arzu edilen bir şey değildir. Binaenaleyh kendi isteğine rağmen evlenmezse ileride sigorta şirketinden alacağı meblağa tama ederek çıkacak olan bir kısmeti hiçbir zaman reddetmeyecektir. Hal böyleyken bekârlık hadiselerine göre, bekârlığın da kaza, vefat gibi bir riziko teşkil ettiği aşikârdır. Her riziko ve daha doğrusu sigortalının onu önlemek ve tehir etmek (ertelemek) kudret ve kuvvetine malik (sahip) bulunmadığı gibi bekârlık rizikosu da sigorta mevzuunu teşkil edebilir. Nitekim Cenubi (Güney) Amerika’da taammüm eden (umumileşen/yaygınlaşan) bu sigortanın da bu esasa istinaden (dayanarak) akdedildiği görülmektedir. Güney Amerika’da tatbik edilen bekârlık sigortasının ana hatları şu şekildedir:
1) Her ana ve baba kızını bekârlığa karşı sigorta ettirebilir.
2) Sigortalı kızın yaşı 20’den aşağı bulunmalıdır. Ondan yukarısı şirket tarafından reddedilmektedir.
3) Tediye edilen (ödenen) prim nispetinde muayyen (belirlenmiş) bir sene adedinden sonra kız evlenmeyecek olursa;
- a) Ya müemmen bedel (temin edilen) meblağ aynen tediye edilir.
- b) Veyahut bu meblağ nispetinde kendisine bir aidat bağlanır.
Yukarıda tafsil edilen (detayları verilen) ana hatlarına nazaran bu sigortanın aşağı yukarı bilhassa tahsil veya cihaz (çeyiz) sigortasıyla mezcedilebileceği (birleştirilebileceği) görülmektedir. Ödenecek prim nispetlerine (oranlarına) gelince, bekârlık istatistiklerine göre tespit işi aktüerlerimize ait olduğundan bu hususta bir şey ilave etmiyorum. Ancak Güney Amerika’daki müesseselerin vardıkları netice ve elde ettikleri müşahedeleri (gözlemleri) kaydetmekle yetiniyorum.
İstatistiklere nazaran çirkin kızların ekseriyetle (çoğunlukla) ‘harika’ diye alınan kızlardan daha çabuk ve erken evlendikleri görülmüştür. Ekseriyetle basit ve kendi halindeki kızlar asri (modern) hanımlardan evlenme hususunda daha talihlidirler. Ödenecek prim mütehavvildir (değişkendir) fakat bununla beraber yine cüz’idir.’
Görüldüğü gibi 1944 yılında Türk sigorta sektörü dünyadaki gelişmeleri takip etmekte. Bizdeki çeyiz sigortası dışında bir de Güney Amerika’daki bekârlık sigortasının uygulanabilirliğinden bahsetmekte. Bekâr kızların çirkin, harika, basit, kendi halinde, asri gibi ayrıştırılması 70 yıl önceki Güney Amerika’dandır. Yazar Fethi Kaçel oradaki istatistikleri aktarmakla yetinmiştir. Sigortacıların ortaya koyduğu bu veriler sosyologlar için de ilginç bir malzeme gibi.
Bizdeki çeyiz sigortası evlenecek bir kızın veya erkeğin geleceğini güvence altına almaya yönelikti. Evlenmeme veya evde kalma ihtimali sigortacılar tarafından yeni bir uygulama alanı olarak görülmemişti. Ta ki Kaçel’in bu yazısına kadar. Güney Amerika’daki bekârlık sigortası ise evlenemeyen veya evlenmeyen kızlar için planlanmış. Bu durum Türk kızlarının ‘harika’ ve ‘asri’ olmaları için bir kanıt olabilir mi?”
