Uzman ve Hayatımız Sigortalı Dergisi Yazarı Murat Geylani Aktaş, Bireysel Emeklilik Sistemi’nde (BES) istenilen süre ve yaş kriteri sağlandığında avantaj olan ve katılımcıları sisteme girmek için ikna eden konuların, erken çıkışlarda dezavantaja dönüştüğünü söyledi.
BES katılımcılarını uzun vadeli olarak sistemde tutmak amacıyla bazı avantajlar sağlanırken, erken çıkışlarda da yaptırımlar söz konusu olduğunu belirten Uzman ve Hayatımız Sigortalı Dergisi Yazarı Murat Geylani Aktaş, sistemde istenilen süre ve yaş kriteri sağlandığında avantaj olan ve katılımcıları sisteme girmek için ikna eden konuların, erken çıkışlarda dezavantaja dönüştüğünü söyledi. Düşük miktarlarda ödeme yaparak sisteme giren katılımcıların, erken çıkışlarda elinde bir şey kalmadığını gördüğünde bireysel emeklilik şirketlerine yüklendiğini ifade eden Aktaş, sisteme girişte katılımcı adayına çok açık ve anlaşılır bir şekilde giriş aidatı, sistemde kalma süresi ve yaş, devlet katkısı ile stopaj gibi konu başlıklarını anlatmak gerektiğini vurguladı. Aktaş, yazısında şu ifadeleri kullandı:
“Bireysel Emeklilik Sistemi (BES), 2013 yılında başlayan devlet katkısı uygulaması ile hızla büyümeye devam ediyor. 13 Şubat 2015 itibarıyla sisteme giren katılımcı sayısı 5 milyon 195 bin 536 kişiyken sistemdeki fonların (devlet katkısı dahil) toplamı da 38 milyar 265 milyon TL’ye ulaştı. Devlet katkısı ile çok cazip hale gelen sistemi tanıtmak ve anlatmak kolaylaştı. Ancak, BES uzun vadeli bir yatırım. Bu nedenle katılımcıları uzun vadeli olarak sistemde tutmak amacıyla bazı avantajlar sağlanırken erken çıkışlarda da yaptırımlar söz konusu. Sistemde istenilen süre ve yaş kriteri sağlandığında avantaj olan ve katılımcıları sisteme girmek için ikna eden konular, erken çıkışlarda dezavantaja dönüşüyor. Giriş aidatı, sistemde kalma süresi ile yaş, devlet katkısı ve stopaj gibi dört önemli nokta var ki, bunların üzerinde tekrar tekrar durmak gerekiyor. Çünkü bireysel emeklilik şirketleri ile katılımcılar arasında yaşanan anlaşmazlıkların çok büyük bir kısmı bu konular etrafında gelişiyor. Özellikle düşük miktarlarda ödeme yaparak sisteme giren katılımcılar, erken çıkışlarda elinde bir şey kalmadığını gördüğünde feveran ediyor, bireysel emeklilik şirketlerine yükleniyor. Halbuki sisteme girişte katılımcı adayına çok açık ve anlaşılır bir şekilde aşağıdaki konu başlıkları anlatılmalı ki hem katılımcılar hem de BES zarar görmesin.
1-Giriş aidatı: BES’e ilk girişte brüt asgari ücret tutarını aşmamak üzere giriş aidatı alınabiliyor. Giriş aidatı peşin veya taksitler halinde alınabileceği gibi, ertelemeli de olabiliyor. Ertelemeli olması ne demek? Yani emekli olup sistemden çıkacağınız tarihe kadar sistemde kalmaz veya şirket değiştirmeye kalkarsanız, ertelenen bu tutar birikimlerinizden alınacak demektir. Bireysel emeklilik şirketleri katılımcıların sistemde uzun süre kalmasını teşvik etmek için katılımcılardan giriş aidatının bir bölümünü peşin olarak alıyor, kalan kısmı erteliyor veya istenilen süre ve yaş kriteri tamamlandığında hiç almayabiliyor. Ancak sistemden erken çıkmak isteyen veya şirket değiştirmek isteyen katılımcılar bir anda brüt asgari ücret tutarına yakın bir meblağdaki ertelenmiş giriş aidatının, birikimlerinden indirilmesiyle karşı karşıya kalıyor. Çoğu zaman ertelenmiş giriş aidatı alındığı zaman birikimlerinden geriye hiçbir şey kalmıyor. BES katılımcıları ya giriş aidatının ertelenen kısmının erken çıkışlarda alınacağını unutuyor veya bu kısım kendisine çok net ve açık olarak anlatılmıyor.
2-Sistemde kalma süresi ve yaş: BES’te asgari kalma süresi 10 yıldır. Ancak emeklilik yaşı 56 yaştır. Bu ne demek? BES’e ancak 46 yaşında girenler sistemde 10 yılını doldurup 56 yaşında emekli olabilirler ve birikimleri ile devlet katkısının tamamını ve onların getirilerini alabilirler. 46 yaş üstünde girenler, 56 yaşını geçmiş olsalar bile yine sistemde 10 tam yılı geçirmek zorundadırlar. 46 yaş altındaki katılımcılar 10 yıl sistemde kalsalar bile emekli olmak için bu kez 56 yaşını beklemek zorundadırlar. Yani 46 yaş altındaki katılımcılar, 10yıl + 56 yaş kriterini yerine getirmek zorundayken, 46 yaş üstü katılımcılar 10 yıl sistemde kalma şartını yerine getirmek zorundadır. Evet, sistem katılımcıya istediği zaman sistemden ayrılma hakkını veriyor, ancak 10 yıl ve 56 yaş kriterini yerine getirmeyerek ayrılanlar sistemin avantajlarından faydalanamıyor. Hatta zarara uğruyor.
3-Devlet katkısı: BES’in itici gücü olan devlet katkısı uygulaması, katılımcıları sistemde uzun süre tutmak amacıyla kademelendirilmiştir. Yani sistemde ancak 10 yıl kalan ve 56 yaş kriterini tamamlayan katılımcılar devlet katkısı ve onun getirilerinin tamamına hak kazanabilirler. 2013 sonrası bireysel emeklilik sistemine giren katılımcılar, sistemde kaldıkları süre 3-6 yıl arası ise devlet katkısının yüzde 15’ine, 6 yıldan 10 yıla kadar yüzde 35’ine ve 10 yılın üstünde yüzde 60’ına hak kazanırlar. Yani, “BES’e bugün girdim, yarın çıkacağım” diyen katılımcılar (0-3 yıl arası) devlet katkısından hiç faydalanamıyor. Erken çıkışlarda kendi adlarına hesaplarında gördükleri bu devlet katkısı tutarları, sonra Hazine Müsteşarlığı’na iade ediliyor. Halbuki, sisteme girişte en büyük itici güç olan devlet katkısından erken çıkışlarda, kademeli olarak faydalanılabileceği gerçeği gerektiği gibi katılımcılara anlatılamazsa, katılımcılar hayal kırıklığına uğruyor. Bireysel emeklilik şirketlerini suçluyor.
4-Stopaj: BES’e getirilen avantajlardan birisi de sistemde 10 yıl kalan ve 56 yaşını tamamlayarak emekli olan katılımcıların birikimlerinden elde ettikleri getirilere yüzde 5 stopaj uygulanmasıdır. Stopaj oranı, sistemde uzun süre kalan katılımcıları ödüllendiren bir yaklaşımla belirlenmiş, sistemde 10 yıldan az kalan katılımcıların birikimlerinden ve devlet katkısından dolayı elde ettiği getiriler yüzde 15 stopaja tabi tutulmuştur. Sistemde 10 yılı tamamladığı halde 56 yaş kriterini sağlamayanlar ise sistemden çıkmak istedikleri takdirde yüzde 10 stopaja tabi tutulmaktadırlar.”
Hayatımız Sigortalı
