Türkiye’de 2003 yılında Sosyal Güvenlik Sistemi’ni tamamlama misyonuyla yola çıkan gönüllü Bireysel Emeklilik Sistemi (BES), 20 yılı geride bıraktı. 2024 yılında toplam fon büyüklüğünün 1 trilyon TL’ye ulaşması beklenen gönüllü BES’te gidilecek daha çok yol var.
SIGORTA MEDYA ÖZEL/ALP SÜER
Yıllar su gibi akıp geçiyor. Türkiye’de 27 Ekim 2003’te yurtiçi tasarrufları artırma ve Sosyal Güvenlik Sistemi’ni tamamlama misyonuyla yola çıkan gönüllü Bireysel Emeklilik Sistemi (BES), 20 yılı geride bıraktı. Ülkemizde BES’in ilk muhabirlerinden biri olarak, sistemin 20’nci yaşını kutlaması ve geldiği noktanın, benim için de çok heyecan verici olduğunu söyleyebilirim. Öncelikle, birkaç rakam verirsek, Emeklilik Gözetim Merkezi’nin (EGM), 13 Ekim tarihli verilerine göre sistemde toplam katılımcı sayısı 8 milyon 453 bin 264 kişiye ulaşırken, katılımcıların fon tutarı ise 554,1 milyar TL oldu. Devlet katkısı dâhil sistemde toplam fon büyüklüğü ise yaklaşık 630 milyar TL olarak gerçekleşti. Gönüllü BES’in geldiği noktayı kısaca bir değerlendirmek istedik. Emeklilik şirketi yöneticilerinin ki bunların arasında sistemin başından beri sektörde görev yapanlar da var, düşüncelerini aldık. Ayrıntılara geçmeden şunu söyleyebiliriz ki; gönüllü BES’te büyüme sürecek. 2024 yılında toplam fon büyüklüğünün 1 trilyon TL’ye ulaşacağı tahmin ediliyor. Bununla birlikte gelişmekte olan ülkelerle karşılaştırıldığında, BES’te gidilecek daha çok yol olduğunu da söyleyebiliriz.
BES’te büyüme 2013 yılından sonra hızlandı
Gönüllü BES’in ülkemizdeki tarihsel gelişimine baktığımızda, 2003-2013 dönemi ile 2013-2023 dönemini ayrı ayrı değerlendirmek gerekiyor. İlk 10 yıllık dönem, kabaca gönüllü BES’in emeklemeye, kendini tanıtmaya başladığı ve rüştünü ispat etmeye çalıştığı dönem olarak kabul edilebilir. 2’nci 10 yıllık dönem ise BES’in artık rüştünü ispat ettiği, toplumda bilinirliğinin arttığı ve hızla büyüdüğü dönem olduğunu rahatlıkla söyleyebiliriz. İlk ve 2’inci 10 yıldaki gelişimi görebilmek için birkaç rakam verelim: EGM verilerinden hareket edersek, 2003 yılında toplam 11 hayat ve emeklilik şirketi ile yola koyulan sistemde 2003 yılı sonunda, katılımcı sayısı sadece 15 bin 245, toplam fon tutarı ise 5,8 milyon TL düzeyinde iken 10 yıl sonra yani, 2013 sonunda katılımcı sayısı 4 milyon 153 bin 55 kişiye, fon tutarı ise 25,1 milyar TL’ye yükselmiş.
Gönüllü BES’in 2’nci 10 yılın sonu rakamları henüz yayımlanmadı. Elimizdeki 13 Ekim 2023 tarihli verilerden hareket ettiğimizde sistemde toplam katılımcı sayısı 8 milyon 453 bin 264 kişiye ulaşırken, katılımcıların fon tutarı ise 554,1 milyar TL olarak gerçekleşmiş. İlk 10 yılda (2003-2013) sistemdeki çok hızlı büyüme, başlangıçta baz alınan rakamların çok düşük olması nedeniyle ‘baz etkisi’nden kaynaklanıyor.
Son 10 yılda fon tutarı 20 kat artış gösterdi
BES’teki anlamlı büyüme, asıl 2013 yılından sonra başlıyor. 2’inci 10 yıllık dönemde (2013-2023) katılımcı sayısı 2’ye katlanırken, toplam fon büyüklüğü ise yaklaşık 20 kat artış göstermiş. 2’nci 10 yılda gönüllü BES’i büyüten başlıca faktörler, 2013’te başlayan devlet katkısı, emeklilik şirketlerinin sistemi tanıtma çabaları, BES’in toplumda bilinirliğinin artması, emeklilik fonlarının performansı ve 18 yaş altı BES olarak sayılabilir. Günümüzde, 15 hayat ve emeklilik şirketi bireysel emeklilik sektörünü büyütmek için çaba sarf ediyor.
2’nci 10 yılda gönüllü BES’i büyüten 5 temel faktör ne?
· 2013’te başlayan ‘devlet katkısı’,
· Emeklilik şirketlerinin sistemi tanıtma çabaları,
· BES’in toplumda bilinirliğinin artması,
· Emeklilik fonlarının performansı,
· 18 yaş altı BES.
Gelişmiş ülkelerde özel emeklilik de gelişmiş !
20 yaşına basan gönüllü BES’te geldiğimiz nokta iyi olmasına karşın, gelişmiş ülkelerle karşılaştırıldığında henüz yolun başında olduğumuz görülüyor. Birkaç rakam verirsek, 2021 yılı itibarıyla OECD ülkelerinde özel emeklilik fonu varlıklarının, milli gelire oranının, ağırlıklı ortalaması yüzde 105 düzeyinde. En yüksek oran, yüzde 233 ile Danimarka’da. Söz konusu oran Meksika ve Portekiz’de yüzde 22, İspanya’da yüzde 14, Fransa’da ise yüzde 12 düzeyinde. Ülkemizde ise aynı oran 2021 yılında yüzde 3,3 düzeyinde gerçekleşmiş. Diğer OECD ülkeleri ile aramızdaki farkın büyüklüğüne karşın, gelişmiş ülkelerde özel emeklilik sistemlerinin Türkiye’den uzun yıllar önce başlamasını da hesaba katmamız gerekiyor.
TES önümüzdeki dönemde sistemi daha da büyütecek
Bireysel Emeklilik Sistemi (BES), önümüzdeki dönemde de büyümeye devam edecek. En başta ‘18 yaş altı BES’e yönelik düzenleme’ olmak üzere çok önemli reformlara imza atılan BES’te Sigortacılık ve Özel Emeklilik Düzenleme ve Denetleme Kurumu (SEDDK) son olarak, BES’ten ‘kısmi çekiş hakkı’ ile ilgili yönetmeliği de yayımladı. Şimdi de sektörde bütün beklenti, Orta Vadeli Programda da (OVP) yer alan Tamamlayıcı Emeklilik Sistemi’nin (TES) hayata geçmesi. 2024’te başlaması beklenen TES’te geçmişte Otomatik Katılım Sistemi’ndeki (OKS) pürüzlerin giderilmesi, yani, sistemin çalışanların çıkışını zorlaştıracak ve işveren katılımını içerecek şekilde dizayn edilmesi bekleniyor. Bazı emeklilik şirketi yöneticileri, “Keşke BES, başlangıçta 3’üncü basamak (gönüllü) yerine 2’nci basamak ile (işveren katkılı planlar) başlasaydı, bugün çok daha yüksek birikimlere ulaşılabilirdi” diyor. TES’in sistemi daha da büyütmesi beklenirken, BES’teki toplam fon büyüklüğünün GSYH’ye oranının yüzde 10-15’ler seviyesine yani, gelişmiş kıta Avrupa’sı ülkeleri seviyesine yükselmesi başlıca hedef.
Emeklilik sistemleri 3 basamaklı
· 1’nci basamak; Sosyal Güvenlik Sistemi,
· 2’nci basamak; çalışan-işveren planları,
· 3’üncü basamak; bireysel emeklilik planları (gönüllü BES)
Gönüllü BES’te katılımcı sayısı 9 milyona yaklaştı
Tarih Katılımcı sayısı Fon tutarı* (bin TL)
31.12.2003 15.245 5.866,7
31.12.2010 2.281.478 12.011.986,6
31.12.2013 4.153.055 25.145.718,4
31.12.2020 6.900.579 137.091.395,2
13.10.2023 8.453.264 554.114.070
*Devlet katkısı hariç.
Kaynak: EGM.
Anadolu Hayat Emeklilik Genel Müdürü Murat Atalay:
BES, tasarruf açığının azaltılmasında kritik öneme sahip
Anadolu Hayat Emeklilik Genel Müdürü Murat Atalay, Bireysel Emeklilik Sistemi’nin yurtiçi tasarruf açığının azaltılmasında kritik öneme sahip olduğunu söylüyor. Bununla birlikte ülkemizdeki bireysel emeklilik sektörünün, benzer kişi başı GSYH’ye sahip ülkelerle kıyaslandığında henüz istenilen seviyede bir penetrasyona sahip olmadığını vurgulayan Atalay, şu değerlendirmelerde bulunuyor: “Bireysel emeklilik fonlarının GSYH’ye oranı 2022 yılında yüzde 3,3’e ulaştı. Geldiğimiz bu seviye, demografik yapımızın sunduğu fırsatlarla da birleştiğinde sektörümüzün çok yüksek bir büyüme potansiyeli olduğunu gösteriyor. Sistemin devamlı olarak yenilikler ile desteklenmesi, şeffaf, takip edilebilir ve güvenilir olması bireylerin tasarruf alışkanlıklarının değişmesine ve tasarruf için BES’i tercih etmesine önemli düzeyde katkı sağlıyor. Bu sene gerçekleşen rakamlar da bunu destekler nitelikte. Ülkemiz bireysel emeklilik sistemi için hedeflediğimiz ilk aşama, BES’teki toplam fon büyüklüğünün GSYH’ye oranının yüzde 10-15’ler seviyesine yükseltilmesidir.”
AXA Hayat ve Emeklilik Başkanı ve İcra Kurulu Üyesi Olgun Küntay:
BES, 2’nci basmakla başlasaydı birikim daha fazla olurdu
20’nci yılını tamamlamak üzere olan Bireysel Emeklilik Sistemi’nin (BES), artık toplumda geniş bir tanınırlığa sahip olduğunu belirten AXA Hayat ve Emeklilik Başkanı ve İcra Kurulu Üyesi Olgun Küntay, “BES, şeffaf bir sistem ve bir tasarruf aracı olarak gerekli güveni de sağladı. Ayrıca, emeklilik şirketlerinin hizmet kalitesi ve emeklilik fonları ortalama getirilerinin istisnai yıllar haricinde enflasyon düzeyinden yüksek olması da sistemin önemli artılarından. Bununla beraber Türkiye’de sistemin kuruluşunda 3’üncü basamak yerine 2’nci basamak ile başlamak tercih edilseydi çok daha yüksek birikimlere ulaşılabilirdi. BES’te 20 yıllık dönemde oluşan birikimin milli gelire oranını OECD ülkeleri ile karşılaştırdığımızda, henüz gidecek yolumuz olduğunu görüyoruz. Ancak, iyi bir başlangıç yapıldığını ve iyi bir sistem kurulduğunu söylemek gerekir” diyor.
BNP Paribas Cardif Türkiye CEO’su Cemal Kişmir:
BES, tasarruf oranının artmasında etkili oldu
BNP Paribas Cardif Türkiye CEO’su Cemal Kişmir, Türkiye’detasarruf oranının 2010’daki yüzde 21’lerden, günümüzde yüzde 30’lara yükselmesinde emeklilik fonlarının çok önemli katkısının olduğu düşüncesinde. Tasarruf oranın daha da artması için zorunlu emeklilik sisteminin önemine dikkat çeken Kişmir, “Gönüllü esaslı sistemde büyük bir başarı sağlamış olsak da, birçok ülkede yürürlükte olan mesleki zorunlu emeklilik sistemi ile bu oran çok yukarılara çıkabilir. Emeklilik fonlarının bu durumda GSMH’ye oranla yüzde 30 seviyelerine çıkması beklenebilir” diyor. 18 yaş altı BES uygulamasının, çocuklar ve gençler için önemli bir birikim ve yatırım aracı haline geldiğini vurgulayan Kişmir, şunları söylüyor: “Erken yaşta birikim imkânı sunan bu emeklilik planı, ailelerin bütçelerine göre belirleyeceği aylık katkı payı tutarları ve yüzde 30 devlet katkısı avantajıyla çocukların geleceğini güvence altına alıyor. Bu uygulama finansal okuryazarlığın daha erken yaşta öğrenilmesi adına da önemli bir imkân sunuyor.”
